معرفی چند نمونه از سموم مجاز کشاورزی
با افزایش جمعیت و افزایش نیاز انسان به محصولات کشاورزی، این صنعت نیز راهی به‌جز پیشرفت و بهینه‌سازی در پیش روی خود ندید. یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای بهینه‌سازی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی در سراسر جهان دفع آفات کشاورزی است. سم مالاتیون یکی از پر مصرف ترین محصولات کشاوری است.
این آفات به‌ظاهر کوچک پتانسیل بالایی جهت ضربه‌زدن به کشاورزی دارند. به‌طوریکه حدود یک‌سوم محصولات کشاورزی جهان در مراحل برداشت یا قبل از آن توسط آفات از بین می‌روند و این، خسارت بسیار بالایی برای صنعت کشاورزی کشورها محسوب میشود. این جمله به تنهایی نقش بارز سموم کشاورزی را نشان می‌دهد. به دلیل جایگاه ویژۀ سموم حشره‌کش در کشاورزی، در ادامۀ این مقاله چند نمونه از سموم مجاز را به شما معرفی خواهیم کرد.
آبامکتین
آبامکتین یکی از سموم حشره‌کش با اثر بر روی حشرات و کنه است که در گروه آورمکتین جای دارد. آورمکتین از راه گوارشی وارد شده و موجب ازبین‌رفتن حشرات میشود. این سم در بدن جاندار موجب افزایش مادهای به نام GABA یا گاما آمینو بوتیریک اسید میشود. این ماده با اختلال در سیستم عصبی جاندار همراه بوده و به مرگ آن می‌انجامد.
سم آبامکتین بر روی محصولاتی مانند مرکبات، سبزیجات و صیفیجات اثر گذاشته و آفت‌هایی مانند کنۀ زنگار یا کنۀ نقره‌ای و مگس مینوز را از بین میبرد. جهت جلوگیری از مقاومت نسبت به این سم، می‌توان حداکثر سه نوبت سمپاشی در یک‌فصل انجام داد و در صورت نیاز به سمپاشی بیشتر، باید از سایر سموم حشره‌کش مجاز از سایر گروه‌های سم کشاورزی استفاده کرد.
ایمیداکلوپرید
سم ایمیداکلوپرید به دو صورت مایع و پودری در بازار موجود بوده و از سموم حشره‌کش دستۀ نئونیکوتینوئید محسوب میشود. این سم سیستمیک بوده و جذب پوستی و جذب گوارشی دارد. سم پس از ورود به بدن جاندار، روی گیرنده‌های نیکوتینیک استیل کولین سیستم عصبی مرکزی اثر گذاشته و موجب ازبین‌رفتن آفت موردنظر میشود.
نوع مایع سم ایمیداکلوپرید روی آفات مکنده مانند شته، تریپس، ، مگس سفید، پروانه‌ها و مگس‌های مینوز و سوسک‌های ریز مانند کک‌ها اثرگذار است.
از نوع مایع این سم برای محصولاتی مانند پسته، توتون، پنبه، هلو و مرکبات استفاده میشود. نوع پودری سم، اثر ماندگارتری در خاک داشته و ازاین‌رو برای کنترل آفات موجود در خاک مانند کرم‌های مفتولی به کار می‌رود. همچنین برای ضدعفونی بذرهای مختلف قبل از کشت نیز می‌توان از این سم بهره برد. ایمیداکلوپرید پودری برای محصولاتی مانند پنبه، چغندرقند، کلزا و سیب‌زمینی کاربرد دارد.
پروفنوفوس
سم پروفنوفوس از سم حشره کش و است که در گروه فسفره آلی جای داشته و جذب گوارشی و تماسی دارد. این سم پس از ورود به بدن جاندار، آنزیم کولین استراز را در سیستم عصبی مهار کرده و موجب ازبین‌رفتن آفت موردنظر میشود.
سم پروفنوفوس به‌عنوان سم لاروکش نیز در جهان شناخته شده و همچنین اثری مناسب روی آفات مکنده دارد. این سم اثری سریع، طولانی، قوی و گسترده دارد.
سم پروفنوفوس در ایران برای کنترل کرم قوزۀ پنبه کاربرد داشته و اثر مناسبی روی لاروهای کوچکتر از یک سانتی‌متر دارد. همچنین به علت حرکت از سطح برگ به پشت آن، می‌تواند آفات موجود در سطح زیرین برگ را نیز از بین ببرد.
دلتامترین
دلتامترین در دستۀ پیرتروئیدی جای داشته و جذب پوستی و گوارشی خوبی دارد. این سم موجب میشود کانال‌های سدیمی در سیستم عصبی مرکزی باز بمانند و از این راه موجب مرگ آفات موردنظر میشود
سم دلتامترین بیشتر روی حشرات برگخوار، سن‌ها و برخی آفات مکنده اثر دارد. این سم به‌صورت امولسیون‌شونده در بازار موجود بوده و در ایران برای کنترل آفاتی مثل مینوز برگ سیب، برگخوار مصری گیاه چغندرقند و پنبه و سن گندم به کار می‌رود.
سم دلتامترین علیرغم اثر مناسب روی آفات، حدود پنج‌روز روی گیاه باقی‌مانده و به همین دلیل سمیت آن برای انسان بسیار پایین است. مالاتیون گل سم یکی از محلول های پر فروش میباشد.
دیازینون
دیازینون در دستۀ سموم حشره‌کش ارگانوفسفره قرار دارد. این سم جذب پوستی، گوارشی و تنفسی داشته و روی طیف وسیعی از آفات مؤثر است. از این سم می‌توان جهت کنترل آفت در گیاهان مختلف استفاده کرد.
از این آفات می‌توان به کرم سیب و به، لیسۀ درختان میوه، شته و پسیل گلابی، شپشک در مرکبات و پسته، کرم برگخوار، کرم ساقه‌خوار برنج، بید چغندرقند، شپشک و زنجرک خرما، کرم سفید ریشه در درختان جنگلی، کرم اگروتیس یا طوقه‌بر لوبیا و تریپس انگور اشاره کرد.
دیفلوبنزورون
سم دیفلوبنزورون در دستۀ بنزوئیل اوره جای دارد. این سم از دوراه تماسی و گوارشی وارد بدن حشرات و آفات گیاهی شده و در ساخت کیتین اختلال ایجاد می‌کند. به همین دلیل حشره نمی‌تواند جلد سخت خود را بسازد و این امر موجب ازبین‌رفتن آن میشود.
این حشره‌کش در کاشت میوه، کنترل آفات جنگل‌ها و درختچه‌های زینتی و ازبین‌بردن آفات نباتات زراعی کاربرد دارد. در ایران نیز از این سم برای کشتن آفاتی مانند مینوز لکه‌گرد سیب، مینوز برگ مرکبات، پروانۀ دم‌طلایی، ابریشم‌باف ناجور، برگخوار نارون، جوانه‌خوار کاج، دم‌چنگالی صنوبر و در درختان جنگلی و زینتی استفاده میشود.
دیمیتوات
این سم از دستۀ سموم حشره‌کش سیستمیک فسفره بوده و جذب تماسی و گوارشی روی آفات و کنه‌ها دارد. سم دیمیتوات با مهار آنزیم کولین استراز، موجب اختلال سیستم عصبی شده و آفات مکنده مانند شته و تریپس را از بین میبرد. از موارد مصرف این سم می‌توان به شتۀ غلات، آفات مکنده، سن سبز پنبه و سویا، زنجرک و شته در چغندرقند، نماتد ساقۀ یونجه و شپشک درختان میوۀ سردسیری اشاره کرد. دیمیتوات همچنین روی تریپس‌ها، سفیدبالک‌ها و شته‌های سویا و سایر حبوبات نیز مؤثر است.
سایپرمترین
سم سایپرمترین حشره‌کشی غیرسیستمیک با اثر تماسی و گوارشی بوده و در دستۀ پایرتروئید جای دارد. این دسته از سموم حشره‌کش چند اثر متفاوت روی گیاهان و آفات دارند. یکی از اثرات این سم، باز نگه‌داشتن کانال سدیمی و در نتیجه اختلال در سیستم عصبی حشرات و آفات است. اثر دیگر آن از نوع ضدتغذیه‌ای و طولانی اثر بوده و همچنین می‌تواند مقداری اثر دورکنندگی داشته باشد.
سم سایپرمترین می‌تواند موجب ازبین‌رفتن حشراتی مانند لارو پروانه‌ها و حشرات خانگی و انباری شود. همچنین امولسیون این سم می‌تواند موجوداتی مانند حشرات جوندۀ سیب و پنبه و آفات خانگی را نیز از بین ببرد.
فن پروپاترین
این سم در دستۀ پایرتروئید جای داشته و جذب گوارشی و تماسی روی آفات و همچنین اثر دورکنندگی دارد. سم فن پروپاترین موجب بازماندن کانال‌های سدیمی در سلول‌های عصبی حشرات و کنه‌ها شده و موجب ازبین‌رفتن آنها میشود. این سم می‌تواند روی آفاتی مانند لارو پروانه، مینوزها، برگخواران و کنه‌های درختان سردسیری مؤثر باشد. در ایران نیز برای سیب از این سم استفاده میشود.
فن والریت
این سم نیز مانند دستۀ قبلی از سموم حشره‌کش پایرتروئیدی محسوب میشود و اثری غیرسیستمیک، تماسی و گوارشی دارد. مکانیسم عمل این سم نیز اختلال در کانال‌های سدیمی در دستگاه عصبی جاندار است. از سم فن والریت می‌توان برای کنترل پرودنیای چغندرقند یا همان برگخوار مصری و مینوز لکه‌گرد سیب و میوه استفاده کرد. این سم به‌صورت امولسیون در بازار موجود است.
فنیتروتیون
این سم غیرسیستمیک بوده و اثری تماسی و گوارشی روی آفات دارد. سم فنیتروتیون از دسته سموم حشره‌کش ارگانوفسفره بوده و با مهار آنزیم کولین استراز موجب اختلال در سیستم عصبی حشرات و مرگ آنها میشود. این سم یکی از کم‌خطرترین سموم برای انسان بوده و کم‌ترین میزان مسمومیت حاد را ایجاد می‌کند.
در ایران از سم فنیتروتیون می‌توان برای ازبین‌بردن سن‌ها و شته‌های غلات در گندم و جو، انواع ملخ در غلات، سبزیجات و نیشکر، سن‌های ناقل نماتوسپورا، سن قرمز و سوسک سرشاخه‌خوار در پسته استفاده کرد. همچنین این سم روی کرم ساقه‌خوار برنج و ملخ آسیایی نیشکر مؤثر بوده و در این زمینه کاربرد مناسبی دارد.
کلرپریفوس
این سم حشره‌کش و کنه‌کش اثری تماسی و گوارشی روی آفات و حشرات داشته و از گروه فسفره آلی محسوب میشود. فرایند اثر این سم از طریق مهار آنزیم کولین استراز است. سم کلرپریفوس یک سم پرکاربرد و پرمصرف در سراسر دنیا محسوب میشود و در ایران نیز برای کنترل شپشک در مرکبات، مینوز برگ سویا، نخود و حبوبات، کرم طوقه‌بر یا آگروتیس در چغندرقند و پنبه و همچنین مصارف خانگی استفاده میشود.
مالاتیون
سم مالاتیون مدت زیادیست که در کشاورزی کاربرد داشته و روی دسته‌های مختلفی از آفات اثرگذار است. این سم غیرسیستمیک بوده و جذب تماسی، گوارشی و تدخینی دارد و از گروه ارگانوفسفره محسوب می‌گردد. سم مالاتیون آنزیم کولین استراز را مهار کرده و از این راه موجب اختلال در سیستم عصبی جاندار و مرگ او میشود. این سم، کم‌خطرترین حشره‌کش ارگانوفسفره محسوب شده و به همین دلیل در ایران نیز کاربرد گسترده‌ای روی آفات دارد.
از آفاتی که توسط این سم از بین می‌روند می‌توان به ملخ‌ها و شته‌های غلات، لیسه، شته و مگس درختان میوه مانند گیلاس، تریپس حبوبات، مگس جالیز، سفیدبالک، مگس خربزه، تریپس، شته و ملخ سبزی و جالیز، سرخرطومی برگ یونجه، شته‌ها، سپردارها و شپشک‌های مرکبات، زنجرک و شپشک خرما، کرم میوۀ خرما، پسیل زیتون و شپشک‌های چای اشاره کرد.
چرا سمپاشی برای حفاظت از درختان لازم است؟
مسلما به‌عنوان یک باغبان دوست ندارید محصولات خوشمزه‌تان را با ارتشی از آفات و حشره‌ها به اشتراک بگذارید. اما متاسفانه یک روش متداول و مورد اعتماد برای حفاظت از همه درختان میوه در برابر آفات و حشرات موذی وجود ندارد. به‌عنوان مثال باید بگوییم زمان سمپاشی درخت آلو با زمان سمپاشی درخت سیب و زمان سمپاشی درخت تبریزی متفاوت است. با این حال اگر زمان سمپاشی درختان میوه را بدانیم، می توانیم احتمال ابتلا به آفت را در آنها به شدت کاهش دهیم. بهترین زمان سمپاشی درخت سیب در برابر آفت لیسه، اوایل فصل بهار است. ضروری است که این سمپاشی پس از ریزش گلبرگ‌ها در اواسط بهار، مجددا تکرار شود.
سمپاشی پس از هرس برای مبارزه با انواع آفات
درختان میوه سالم، اغلب می‌توانند با حمله آفات و حشرات از بین بروند و خسارات زیادی را روی دست کشاورز یا باغبان بگذارند. برای اینکه آفات را از درختان دور کنید، باید چهارچوبی ایجاد کنید تا نور و هوا به راحتی میان شاخه و برگ‌ها نفوذ کند.
برای مبارزه با آفت درختان، شاخه‌هایی را که مانع ورود نور خورشید به فضاهای درونی و پایین‌تر هستند، قطع کنید. نور خورشید نه‌تنها باعث رشد گیاهان میشود بلکه موجب جلوگیری از آفات نیز می‌گردد. سعی کنید شاخه و برگی که موقع هرس کردن پای گیاه و درخت ریخته است را نیز جمع‌آوری کنید. چون اگر این شاخه و برگ‌ها در هم محبوس شوند، رطوبت را در خود حفظ کرده و تبدیل به محیط مساعدی برای رشد قارچ‌ها می‌شوند.
لازم به ذکر است که به هیچ‌وجه شاخه و برگ‌های شته و آفت‌زده را نباید پای درختان ریخت. چراکه باعث تکثیر و رشد دوباره آفت‌ها میشود. پس بهتر است آنها را در جایی دور از باغ بسوزانید.
پس از هرس، محلولی از سم و آب ولرم آماده کنید و آن را به درختان بپاشید. در زمان سمپاشی درختان میوه، سم را با سمپاش‌های موتوری (برای باغ‌های بزرگ) یا مخزن سمپاش دستی (برای باغچه‌های کوچک) به درختان بدهید. توجه داشته باشید برای کنترل کامل آفات، به جز ساقه و برگ، باید تنه درختان را هم در زمان سمپاشی درختان میوه سم بزنید.
برای مبارزه با آفات، علاوه بر استفاده از بهترین سم برای درختان میوه، هرس کردن مناسب آنها را هم در نظر داشته باشید.
ایجاد محیط مناسب رشد و شرایط نوردهی
برخی گیاهان به نور مستقیم احتیاج دارند تا آفت نگیرند، اما عکس این مطلب نیز صادق است. برخی گیاهان سایه‌دوست هستند و نباید آنها را زیر نور مستقیم آفتاب قرار دهید، چون موجب ضعیف شدن و آفت زدن آنها می‌شوید. به علاوه، محیط گیاه را نباید مدام عوض کنید تا به استرس دچار نشود. گیاهان اگر در معرض استرس باشند، مقاومتشان کاهش می‌یابد و به سرعت توسط حشرات مضر مورد حمله قرار می‌گیرند.
تعیین زمان سمپاشی درخت آلو دشوار است. زیرا درختان آلو در اقلیم‌های مختلف رشد می‌کنند. به همین علت زمان سمپاشی باید طبق شرایط اقلیمی آنها مشخص شود.
چه زمانی درختان و گیاهان را سمپاشی کنیم؟
کارشناسان خبره معمولا زمستان را زمان مناسب برای کنترل شپشک‌ها و آفات برگخوار می‌دانند. در واقع می‌توان گفت بهترین زمان سمپاشی درختان میوه، طی ماه‌های بهمن و اسفند و قبل از جوانه زدن درختان است.
زمان سمپاشی زمستانه، باید بعد از سپری شدن خطر سرمای شدید و قبل از ظهور رشد جدید (متورم شدن جوانه) صورت گیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، در ادامه مقاله در مورد سمپاشی زمستانه، بیشتر صحبت خواهیم کرد. برای آشنایی بهتر با زمان سمپاشی درختان میوه، در این بخش به تعدادی از درختان، زمان مناسب برای سمپاشی آنها و بهترین سم برای درختان میوه اشاره خواهیم کرد. همچنین زمان سمپاشی درخت تبریزی را که در حیاط بسیاری از خانه‌ها دیده میشود، بررسی خواهیم نمود.
· بهترین زمان سمپاشی درخت به
درخت به ممکن است به آفات متنوعی دچار شود. از جمله آنها می‌توان به زخم برگ، لکه برگ و کپک پودری اشاره کرد. بهترین زمان سمپاشی درخت به در برابر این آفات، اوایل فصل بهار است. بهترین سم برای درختان میوه مانند به، قارچ‌کش‌های معدنی مانند مس و گوگرد خواهد بود.
درخت سیب هم آفات متنوعی دارد که برای مبارزه با آنها، زمان‌های مختلفی توسط کارشناسان کشاورزی تعیین شده است. زمان مناسب برای سمپاشی جهت پيشگيري از بروز بيماري لكه سياه سيب، اوایل فروردین ماه توصیه میشود. در صورت ظهور كنه قرمز اروپايي، لازم است این درخت اوایل تابستان سمپاشی گردد. بهترین سم برای درختان میوه همچون درخت سیب، ترکیب روغن ولک دیموترایت، آدمیرال و اتیون خواهد بود.
بهترین سم برای درختان میوه معمولا شامل سایپرمترین، قارچ کش‌ها و روغن ولک هستند. بسته به وضعیت باغ، گاهی باید چند آفت‌کش را با هم مخلوط کرد تا بهترین سم برای درختان میوه به دست آید.
درخت تبریزی یا درخت صنوبر، ممکن است گاهی دچار حمله شته‌ها شوند. برای مبارزه با این آفات، باید درخت را با سم شته‌کش سمپاشی کرد. بهترین زمان سمپاشی درخت تبریزی و صنوبر، اوایل تابستان است.
· سمپاشی درختان میوه در زمستان
زمان سمپاشی زمستانه، در دوره خواب درختان یعنی از اواسط بهمن است. در زمان سمپاشی درختان میوه در فصول سرد، باید از سم‌های زمستانه استفاده کرد. این سم‌ها معمولا با روغن‌های مخصوص مانند روغن ولک مخلوط می‌شوند تا اثر بیشتری روی درختان داشته باشند. سموم زمستانه برای نابود کردن حشرات جونده و مکنده که زیر پوست درختان جا خوش کرده‌اند، انجام میشود. زمان سمپاشی زمستانه، به علت نبود شاخه و برگ و محصول، سمپاشی درختان راحت‌تر انجام می‌گیرد.
به‌عنوان مثال، درخت سیب، میزبان نوعی شته به نام شته سیب به رنگ زرد است که پاهایی به رنگ سبز تیره دارد. بهترین زمان سمپاشی شته سیب، زمستان خواهد بود. در زمان سمپاشی درخت سیب در زمستان، به این نکته توجه کنید که شرایط جوی مناسب باشد. در غیر این‌صورت، بخش عمده سم در اثر بارش باران یا برف، از بین خواهد رفت.