دلیل استفراغ در کودکان چیست؟
استفراغ در کودکان اغلب نشانه ای از یک وضعیت خودبه خود بهبود یابنده مانند عفونت های ویروسی گوارشی است، اما می تواند در موارد نادر به دلایل جدی تری نیز رخ دهد که نیازمند توجه فوری پزشکی است. درک علل، علائم همراه و نحوه مدیریت صحیح این وضعیت برای والدین حیاتی است.
استفراغ که به دفع ناگهانی و غیرارادی محتویات معده از طریق دهان تعریف می شود، یکی از شایع ترین مشکلاتی است که والدین در دوران کودکی با آن مواجه می شوند. اگرچه دیدن کودک در حال استفراغ می تواند نگران کننده باشد، اما در بیشتر موارد، این یک واکنش طبیعی بدن به عوامل تحریک کننده است و جای نگرانی جدی ندارد. با این حال، اهمیت تشخیص تفاوت بین موارد خفیف و وضعیت های نیازمند مداخلات پزشکی، کلید حفظ سلامت و آرامش خاطر کودک و والدین است. این مقاله به بررسی جامع دلایل استفراغ در کودکان، علائم هشداردهنده، اقدامات اولیه در منزل و زمان های ضروری برای مراجعه به پزشک می پردازد تا راهنمایی معتبر و علمی برای والدین و مراقبان فراهم آورد.
۱. دلیل استفراغ در کودکان چیست؟ (بررسی جامع و دسته بندی شده)
استفراغ در کودکان طیف وسیعی از علل را در بر می گیرد که از بیماری های خفیف و گذرا تا شرایط نادر و اورژانسی متغیر است. شناسایی علت اصلی، اغلب نیازمند بررسی دقیق علائم همراه و تاریخچه پزشکی کودک است.
الف) عفونت ها (شایع ترین دلیل)
عفونت ها، به ویژه عفونت های دستگاه گوارش، شایع ترین عامل استفراغ در کودکان محسوب می شوند. واکنش بدن به عامل بیماری زا می تواند شامل تهوع و استفراغ برای دفع میکروب ها باشد.
- گاستروانتریت ویروسی (آنفولانزای معده): این شایع ترین علت استفراغ در کودکان است. ویروس هایی مانند روتاویروس، نوروویروس و آدنوویروس منجر به التهاب پوشش معده و روده می شوند. علائم معمولاً شامل استفراغ، اسهال، تب خفیف و دل درد است. استفراغ معمولاً در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول شدیدتر است و سپس فروکش می کند.
- گاستروانتریت باکتریایی: باکتری هایی مانند سالمونلا، اِشریشیا کُلی (E. coli)، شیگلا و کامپیلوباکتر می توانند از طریق غذای آلوده یا آب ناسالم وارد بدن شده و باعث عفونت و استفراغ شوند. این نوع عفونت اغلب با اسهال شدید، تب بالا و گاهی خون در مدفوع همراه است.
- آنفولانزا و سرماخوردگی: عفونت های ویروسی تنفسی نیز می توانند با تهوع و استفراغ همراه باشند، به خصوص در کودکان کوچکتر. ترشحات پشت حلق ناشی از احتقان بینی و سرفه شدید می تواند رفلکس تهوع را تحریک کند.
- عفونت های ادراری (UTI): در برخی کودکان، به ویژه نوزادان و کودکان نوپا، عفونت ادراری می تواند خود را با علائم غیر اختصاصی مانند تب، بی حالی، کاهش اشتها و استفراغ نشان دهد، بدون اینکه علائم ادراری واضحی وجود داشته باشد.
- عفونت گوش میانی (اوتیت): التهاب و عفونت در گوش میانی، به خصوص در نوزادان و کودکان خردسال، می تواند باعث درد و سرگیجه شده و در نتیجه تهوع و استفراغ ایجاد کند.
- فارنژیت (گلو درد چرکی): عفونت باکتریایی گلو (استرپتوکوکی) می تواند علاوه بر گلودرد شدید، با تب، دل درد و استفراغ همراه باشد.
ب) مسمومیت غذایی
مسمومیت غذایی زمانی اتفاق می افتد که کودک غذای آلوده به باکتری ها، ویروس ها، انگل ها یا سموم را مصرف کند. علائم معمولاً به سرعت (چند ساعت پس از مصرف) آغاز می شوند و شامل استفراغ شدید، تهوع، اسهال و دل درد هستند. شدت علائم به نوع عامل مسمومیت و مقدار غذای مصرف شده بستگی دارد.
ج) رفلاکس معده به مری (GERD)
رفلاکس معده به مری یا ریفلاکس گاستروازوفاژیال (GERD) به بازگشت محتویات معده به مری گفته می شود. در نوزادان، ریفلاکس طبیعی و شایع است و به دلیل نابالغ بودن اسفنکتر تحتانی مری رخ می دهد که معمولاً با بزرگتر شدن کودک برطرف می شود. اما اگر ریفلاکس منجر به استفراغ مکرر، کاهش وزن، تحریک پذیری شدید یا مشکلات تنفسی شود، به آن GERD پاتولوژیک می گویند. علائم ممکن است شامل استفراغ بعد از شیر خوردن، گریه های طولانی، سرفه های مزمن یا بی اشتهایی باشد.
د) آلرژی ها و حساسیت های غذایی
واکنش های آلرژیک به برخی مواد غذایی می تواند باعث استفراغ شود. آلرژن های رایج شامل پروتئین شیر گاو، تخم مرغ، بادام زمینی، گندم، سویا و ماهی هستند. آلرژی غذایی معمولاً با علائم دیگری مانند کهیر، تورم لب و صورت، مشکلات تنفسی یا اسهال همراه است. عدم تحمل غذایی که مکانیسم متفاوتی از آلرژی دارد (مثلاً عدم تحمل لاکتوز)، نیز می تواند باعث علائم گوارشی از جمله استفراغ شود.
ه) انسدادهای روده یا مشکلات جدی تر گوارشی (نادر اما خطرناک)
این موارد نادر هستند اما می توانند بسیار خطرناک باشند و نیازمند توجه فوری پزشکی هستند:
- اینواژیناسیون (تلسکوپی شدن روده): در این حالت، قسمتی از روده به داخل قسمت دیگری از روده فرو می رود. این وضعیت معمولاً در نوزادان و کودکان نوپا رخ می دهد و با درد شکمی شدید و ناگهانی که به صورت حمله ای می آید و می رود، استفراغ (گاهی صفراوی یا خونی) و مدفوع ژله ای-خونی همراه است.
- تنگی پیلور (در نوزادان): این یک وضعیت مادرزادی است که در آن دریچه خروجی معده (پیلور) تنگ می شود. استفراغ در این حالت معمولاً جهنده (پرتابی) و بدون صفرا است و بلافاصله یا کمی بعد از شیر خوردن رخ می دهد. نوزاد با وجود گرسنگی، وزن اضافه نمی کند.
- ولولوس (پیچ خوردگی روده): پیچ خوردگی روده می تواند باعث انسداد و اختلال در جریان خون روده شود. این یک وضعیت اورژانسی است که با استفراغ صفراوی سبز رنگ، درد شدید شکم و گاهی خون در مدفوع همراه است.
- فتق های گیر افتاده (Inguinal Hernia): فتق کشاله ران زمانی که بخشی از روده در کیسه فتق گیر می افتد، می تواند منجر به انسداد روده و استفراغ (گاهی صفراوی) شود. این وضعیت معمولاً با درد و تورم در ناحیه کشاله ران همراه است.
- سایر بیماری های التهابی روده: بیماری هایی مانند کرون یا کولیت اولسراتیو در موارد حاد می توانند با استفراغ، درد شکم و اسهال همراه باشند.
و) میگرن شکمی و مشکلات عصبی
- میگرن شکمی: این نوع میگرن در کودکان رخ می دهد و به جای سردرد، با دل درد شدید و حمله ای، تهوع و استفراغ مشخص می شود. معمولاً در کودکانی با سابقه خانوادگی میگرن دیده می شود.
- افزایش فشار داخل جمجمه: در موارد بسیار نادر و جدی، افزایش فشار در مغز (مثلاً به دلیل تومور، هیدروسفالی یا خونریزی) می تواند باعث استفراغ مکرر و جهنده (به خصوص صبحگاهی) شود که اغلب با سردرد شدید، تغییر در بینایی و علائم عصبی دیگر همراه است.
ز) مصرف برخی داروها
برخی داروها می توانند به عنوان یک عارضه جانبی باعث تهوع و استفراغ شوند. این شامل آنتی بیوتیک ها (به ویژه اریترومایسین)، مکمل های آهن، و داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی است. واکنش معمولاً به دوز دارو و حساسیت فردی کودک بستگی دارد.
ح) بلع مواد سمی یا جسم خارجی
کودکان کنجکاو ممکن است به طور تصادفی مواد سمی (مانند مواد شوینده، پاک کننده ها، داروها) یا اجسام خارجی کوچک (مانند باتری های دکمه ای، سکه) را ببلعند. بلع این مواد می تواند باعث تحریک دستگاه گوارش و استفراغ شود. در صورت مشکوک شدن به این وضعیت، مراجعه فوری به مرکز درمانی الزامی است.
ط) حرکت ماشین (ماشین گرفتگی)
بسیاری از کودکان به حرکت حساس هستند و در وسایل نقلیه دچار تهوع و استفراغ می شوند که به آن بیماری حرکت یا ماشین گرفتگی می گویند. این حالت زمانی رخ می دهد که مغز اطلاعات متفاوتی از چشم ها و گوش داخلی (مسئول تعادل) دریافت می کند.
ی) سرفه شدید
سرفه های شدید و طولانی مدت، به خصوص در طول بیماری های تنفسی مانند سیاه سرفه یا برونشیولیت، می توانند رفلکس تهوع (گگ رفلکس) را تحریک کرده و منجر به استفراغ شوند. این استفراغ معمولاً بلافاصله پس از یک دوره سرفه شدید اتفاق می افتد.
ک) اضطراب و استرس
همانند بزرگسالان، کودکان نیز می توانند واکنش های جسمی به استرس و اضطراب نشان دهند. برخی کودکان در مواجهه با موقعیت های استرس زا (مانند شروع مدرسه جدید، امتحانات، مشکلات خانوادگی) دچار دل درد، تهوع و استفراغ می شوند. این استفراغ معمولاً بدون تب یا اسهال است.
ل) سایر دلایل
اگرچه نادر هستند، اما برخی شرایط پزشکی دیگر نیز می توانند باعث استفراغ شوند:
- اختلالات متابولیک: بیماری های متابولیک ارثی نادر که بر نحوه پردازش مواد مغذی در بدن تأثیر می گذارند، می توانند با استفراغ مکرر، بی حالی و سایر علائم همراه باشند.
- دیابت (DKA – کتواسیدوز دیابتی): در کودکانی که دیابت نوع ۱ تشخیص داده نشده یا به درستی کنترل نشده دارند، استفراغ می تواند نشانه ای از کتواسیدوز دیابتی باشد که یک وضعیت اورژانسی و خطرناک است و با تشنگی شدید، تکرر ادرار، تنفس سریع و بوی استون در دهان همراه است.
۲. علائم همراه با استفراغ که باید جدی گرفته شوند (زمان مراجعه فوری به پزشک)
در حالی که بیشتر موارد استفراغ در کودکان بی خطر هستند، برخی علائم هشداردهنده وجود دارند که نشان می دهند کودک به مراقبت فوری پزشکی نیاز دارد. شناخت این علائم برای والدین و مراقبان از اهمیت بالایی برخوردار است.
الف) نشانه های کم آبی بدن (خطرناک ترین عارضه)
کم آبی بدن شایع ترین و خطرناک ترین عارضه استفراغ شدید یا مداوم است، به ویژه در نوزادان و کودکان خردسال. علائم کم آبی شامل موارد زیر است:
- کاهش ادرار: تعداد پوشک های خیس کمتر از حد معمول (مثلاً کمتر از ۶ پوشک در ۲۴ ساعت برای نوزادان) یا عدم ادرار برای ۸ ساعت یا بیشتر در کودکان بزرگتر.
- خشکی دهان و گریه بدون اشک: زبان و دهان خشک، عدم تولید اشک هنگام گریه.
- بی حالی، خواب آلودگی شدید یا تحریک پذیری غیرعادی: کودک بیش از حد معمول خسته و بی حال است، یا برعکس، بسیار بی قرار و تحریک پذیر.
- فرو رفتگی ملاج (سافونل) در نوزادان: نقطه نرم بالای سر نوزاد به داخل فرو رفته است.
- فرو رفتگی چشم ها: چشم ها گود افتاده به نظر می رسند.
- عدم پاسخ دهی به تحریک: کودک به صداها، لمس یا تلاش برای بیدار کردن پاسخ نمی دهد.
- تنفس سریع یا نبض ضعیف: نشانه هایی از شوک.
ب) تب بالا (به خصوص در نوزادان زیر ۳ ماه)
تب بالاتر از ۳۸ درجه سانتی گراد در نوزادان زیر ۳ ماه همیشه باید توسط پزشک بررسی شود، حتی اگر استفراغ خفیف باشد. در کودکان بزرگتر، تب بالا همراه با استفراغ می تواند نشانه ای از عفونت جدی باشد.
ج) استفراغ خونی یا سبز رنگ (صفراوی)
- استفراغ خونی: استفراغ با رگه های خون روشن، قهوه ای تیره (شبیه دانه قهوه)، یا سیاه می تواند نشانه ای از خونریزی در دستگاه گوارش باشد.
- استفراغ سبز رنگ (صفراوی): استفراغ با رنگ سبز روشن یا زرد مایل به سبز (به دلیل وجود صفرا) اغلب نشان دهنده انسداد در روده است که یک وضعیت اورژانسی محسوب می شود.
د) درد شکم شدید و مداوم
درد شکمی که شدید است، مداوم ادامه دارد و با استفراغ بهبود نمی یابد، می تواند نشانه ای از آپاندیسیت، انسداد روده یا سایر مشکلات جدی شکمی باشد.
ه) تغییر در سطح هوشیاری، بی حالی شدید، گیجی یا تشنج
هرگونه تغییر ناگهانی در وضعیت ذهنی کودک، از جمله بی حالی غیرعادی، عدم توانایی در بیدار شدن، گیجی، سردرگمی یا تشنج، یک اورژانس پزشکی است و باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
و) استفراغ مداوم و شدید (به خصوص استفراغ جهنده)
اگر کودک به طور مداوم و شدید استفراغ می کند و نمی تواند مایعات را در معده نگه دارد، یا استفراغ به صورت پرتابی و جهنده است (همانند تنگی پیلور)، نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارد.
ز) عدم توانایی نگه داشتن مایعات در معده
اگر کودک قادر به نوشیدن حتی مقدار کمی مایعات (مثل او آر اس) نیست و بلافاصله پس از مصرف استفراغ می کند، خطر کم آبی بدن بسیار بالاست.
ح) بثورات جلدی (راش)، سفتی گردن یا نور هراسی
این علائم می توانند نشانه های مننژیت باشند (عفونت غشاهای اطراف مغز و نخاع) که یک اورژانس پزشکی است. راش های غیرقابل محو شدن زیر فشار لیوان، سفتی گردن که کودک نمی تواند چانه خود را به سینه بچسباند، و حساسیت به نور از علائم مهم هستند.
ط) نوزادان زیر ۳ ماه که استفراغ می کنند (همیشه نیاز به بررسی دارند)
سیستم ایمنی نوزادان بسیار ضعیف است و استفراغ در این گروه سنی می تواند به سرعت منجر به کم آبی شدید یا نشانه ای از یک بیماری جدی باشد. هرگونه استفراغ در نوزادان زیر ۳ ماه باید توسط پزشک بررسی شود.
ی) استفراغ بعد از ضربه به سر
استفراغ پس از ضربه به سر می تواند نشانه ای از آسیب مغزی یا افزایش فشار داخل جمجمه باشد و نیازمند ارزیابی فوری پزشکی است.
تشخیص زودهنگام علائم هشداردهنده در کودکان دچار استفراغ، می تواند تفاوت چشمگیری در پیشگیری از عوارض جدی و ارائه به موقع مراقبت های لازم ایجاد کند. هرگز در صورت مشاهده این نشانه ها در مراجعه به پزشک تردید نکنید.
۳. اقدامات اولیه و مراقبت از کودک در منزل
در بیشتر موارد استفراغ ویروسی، مراقبت های حمایتی در منزل برای جلوگیری از کم آبی و کمک به بهبودی کودک کافی است. هدف اصلی این مراقبت ها، تامین مایعات کافی و بازگرداندن تدریجی رژیم غذایی عادی است.
الف) بعد از استفراغ چه کنیم؟
- دادن استراحت به معده: بلافاصله پس از استفراغ، برای مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه هیچ غذا یا مایعاتی به کودک ندهید. این کار به معده فرصت می دهد تا آرام شود و از تحریک بیشتر جلوگیری می کند.
- قرار دادن کودک در وضعیت مناسب: کودک را در وضعیت نیمه نشسته یا به پهلو قرار دهید تا در صورت استفراغ مجدد، از آسپیراسیون (ورود محتویات استفراغ به ریه ها) جلوگیری شود.
- آرامش و اطمینان بخشی: کودک را آرام کنید و به او اطمینان دهید که حالش بهتر خواهد شد. اضطراب می تواند تهوع را تشدید کند.
ب) جلوگیری از کم آبی بدن: مایعات مهم تر از غذا
پیشگیری و درمان کم آبی، مهم ترین بخش مراقبت از کودک دچار استفراغ است. مایعات باید به آهستگی و در دفعات زیاد داده شوند.
- محلول های او آر اس (ORS): محلول های خوراکی جایگزین املاح (مانند پودر ریدراته) بهترین گزینه برای جبران مایعات و الکترولیت های از دست رفته هستند. این محلول ها را باید طبق دستورالعمل تهیه کرده و در مقادیر بسیار کم (یک قاشق چای خوری تا یک قاشق غذاخوری) هر ۵ تا ۱۵ دقیقه به کودک بدهید، حتی اگر در ابتدا استفراغ کند. مهم این است که مایعات به تدریج جذب شوند.
- آب، آب سیب رقیق شده، سوپ رقیق: برای کودکان بزرگتر، آب خالص، آب سیب رقیق شده (نصف آب سیب، نصف آب) یا سوپ رقیق مرغ یا سبزیجات (بدون چربی) می توانند گزینه های خوبی باشند، اما ORS همیشه ارجح است.
- تأکید بر پرهیز از نوشیدنی های قندی یا پرکالری در ابتدا: نوشیدنی های شیرین مانند آبمیوه های صنعتی، نوشابه ها یا ژله می توانند اسهال را بدتر کرده و کم آبی را تشدید کنند. از شیر و محصولات لبنی سنگین نیز در ۲۴ ساعت اول پرهید کنید، مگر اینکه کودک به شیر مادر یا شیر خشک عادت داشته باشد و آن را تحمل کند.
ج) تغذیه بعد از استفراغ
پس از اینکه استفراغ متوقف شد و کودک توانست مایعات را تحمل کند، می توانید به تدریج غذاهای سبک را وارد رژیم غذایی او کنید.
- شروع با غذاهای سبک و زودهضم: رژیم BRAT (موز، برنج، سیب زمینی پخته، نان تست) یک گزینه کلاسیک است. این غذاها کم فیبر و نشاسته ای هستند و به راحتی هضم می شوند.
- بازگشت تدریجی به رژیم غذایی عادی: پس از تحمل غذاهای سبک، به تدریج سایر غذاهای معمول کودک را اضافه کنید. این فرآیند ممکن است یک تا چند روز طول بکشد.
- پرهیز از غذاهای چرب، سرخ کرده، پر ادویه و لبنیات سنگین: این غذاها می توانند معده را تحریک کرده و باعث استفراغ مجدد شوند. لبنیات نیز ممکن است برای چند روز قابل تحمل نباشند.
د) مراقبت های بهداشتی
- شستشوی دست ها: برای جلوگیری از گسترش عفونت به سایر اعضای خانواده، دست های خود و کودک را به طور مکرر با آب و صابون بشویید، به خصوص بعد از استفراغ یا تعویض پوشک.
- تمیز کردن محیط اطراف کودک: سطوح آلوده به استفراغ را با محلول های ضدعفونی کننده تمیز کنید.
ه) درمان های خانگی (با هشدار و تأکید بر مشورت پزشک)
برخی درمان های خانگی ممکن است به تسکین تهوع کمک کنند، اما هرگز نباید جایگزین مراقبت های پزشکی لازم شوند:
- زنجبیل: برای کودکان بزرگتر، دمنوش رقیق زنجبیل (یک تکه کوچک زنجبیل تازه در آب داغ برای چند دقیقه دم کشیده) یا آب نبات های زنجبیلی می تواند به کاهش تهوع کمک کند.
- نعنا: دمنوش نعنا یا استشمام بوی نعنا ممکن است برای برخی کودکان آرام بخش باشد.
- چای بابونه: چای بابونه به دلیل خواص آرامش بخش، ممکن است به تسکین معده کمک کند.
تأکید جدی:
استفاده از روش های غیرعلمی یا پرخطر (مانند سرکه سیب خالص برای کودکان) می تواند وضعیت کودک را بدتر کند. هیچ درمان خانگی جایگزین مشورت با پزشک نیست و نباید بدون تأیید پزشک استفاده شود. هدف این توصیه ها، کمک به راحتی کودک و جلوگیری از کم آبی است، نه درمان علت اصلی استفراغ.
۴. بهترین شربت برای استفراغ در کودکان چیست؟
تصمیم گیری در مورد استفاده از داروهای ضد تهوع برای کودکان باید منحصراً توسط پزشک و پس از بررسی دقیق علت استفراغ، سن کودک، وزن و شدت علائم اتخاذ شود. خوددرمانی با داروهای ضد تهوع در کودکان می تواند بسیار خطرناک باشد و عوارض جانبی جدی به دنبال داشته باشد یا علائم یک بیماری زمینه ای خطرناک را پنهان کند.
برای بیشتر موارد گاستروانتریت ویروسی (ویروس معده)، داروهای ضد تهوع معمولاً لازم نیستند، زیرا استفراغ اغلب خودبه خود و در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می شود. مهم ترین هدف در این موارد، جلوگیری از کم آبی بدن از طریق مصرف محلول های او آر اس است.
در مواردی که استفراغ بسیار شدید است، کودک به سرعت دچار کم آبی می شود یا علت زمینه ای خاصی وجود دارد، پزشک ممکن است داروهای خاصی را تجویز کند. رایج ترین داروهای ضد تهوع که ممکن است در شرایط خاص و با تجویز پزشک برای کودکان استفاده شوند، عبارتند از:
- اوندانسترون (Ondansetron): این دارو با نام تجاری دمیترون نیز شناخته می شود. اوندانسترون یک داروی قوی ضد تهوع است که معمولاً برای تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی، رادیوتراپی یا بعد از جراحی استفاده می شود. در برخی موارد استفراغ شدید ویروسی که منجر به کم آبی شده و کودک قادر به نگه داشتن مایعات نیست، پزشک ممکن است با احتیاط و در دوز دقیق آن را تجویز کند. استفاده از این دارو در نوزادان بسیار کوچک و در موارد خفیف استفراغ توصیه نمی شود.
- متوکلوپرامید (Metoclopramide): این دارو نیز یک ضد تهوع قوی است که می تواند به افزایش حرکت معده و روده کمک کند. با این حال، استفاده از آن در کودکان به دلیل خطر بروز عوارض جانبی عصبی (مانند دیستونی) با احتیاط بسیار همراه است و معمولاً به عنوان خط اول درمان برای استفراغ ویروسی توصیه نمی شود، مگر در شرایط خاص و تحت نظر پزشک.
- پرومتازین (Promethazine): این دارو یک آنتی هیستامین است که خاصیت ضد تهوع نیز دارد و ممکن است در برخی موارد تجویز شود. اما به دلیل عوارض جانبی مانند خواب آلودگی شدید و تداخل با سایر داروها، مصرف آن در کودکان باید با دقت فراوان و تحت نظر پزشک باشد.
تأکید اکید: هرگز بدون مشورت با پزشک به کودک خود داروی ضد تهوع ندهید. دوز صحیح داروها بر اساس وزن و سن کودک بسیار متفاوت است و مصرف دوز نامناسب می تواند عوارض جانبی خطرناکی داشته باشد. پزشک می تواند با ارزیابی دقیق، علت استفراغ را تشخیص داده و در صورت لزوم، مناسب ترین و ایمن ترین دارو را تجویز کند.
۵. استفراغ در کودکان در شب: دلایل و اقدامات
استفراغ در طول شب می تواند برای والدین بسیار نگران کننده باشد، زیرا ممکن است به دلیل استراحت کودک یا عدم تحرک، علائم تشدید شوند یا توجه کمتری به کودک شود. دلایل استفراغ در شب معمولاً با دلایل کلی استفراغ در طول روز همپوشانی دارند، اما برخی موارد ممکن است در شب برجسته تر باشند:
- مشکلات گوارشی: گاستروانتریت ویروسی یا باکتریایی، همانند روز، می تواند در شب نیز باعث استفراغ شود. کودک ممکن است با دل درد یا تهوع از خواب بیدار شود. مسمومیت غذایی نیز می تواند در هر ساعتی از شبانه روز بروز کند.
- رفلاکس معده به مری (GERD): در حالت خوابیده، اسید معده راحت تر به مری بازمی گردد و می تواند باعث تهوع، سرفه یا استفراغ شود. کودکانی که رفلاکس دارند، ممکن است در طول شب بیشتر دچار مشکل شوند. قرار دادن سر کودک در هنگام خواب کمی بالاتر می تواند کمک کننده باشد.
- ترشحات پشت حلق ناشی از سرماخوردگی یا آلرژی: دراز کشیدن می تواند باعث تجمع ترشحات مخاطی در پشت حلق شود که این ترشحات می تواند رفلکس گگ (تهوع) را تحریک کرده و منجر به سرفه یا استفراغ شود. این حالت معمولاً با علائم سرماخوردگی مانند آبریزش بینی، سرفه و گرفتگی بینی همراه است.
- انسدادهای گوارشی (نادر): اگرچه نادر، اما انسدادهایی مانند اینواژیناسیون یا ولولوس که در بخش دلایل به آن ها اشاره شد، می توانند در شب نیز علائم خود را نشان دهند و نیازمند مراجعه فوری پزشکی هستند. استفراغ در این موارد معمولاً شدید، صفراوی و همراه با درد شدید شکم است.
- اضطراب شبانه: برخی کودکان، به خصوص آن هایی که مستعد اضطراب هستند، ممکن است در شب دچار حملات اضطرابی شوند که با علائم جسمی مانند دل درد و تهوع همراه است و در برخی موارد می تواند به استفراغ منجر شود.
اقدامات در شب:
هنگام استفراغ کودک در شب، آرامش خود را حفظ کنید و مراحل مراقبت اولیه (دادن استراحت به معده، دادن محلول ORS در مقادیر کم و مکرر) را دنبال کنید. مهم است که کودک را از نظر علائم کم آبی و سایر علائم هشداردهنده که قبلاً ذکر شد، به دقت پایش کنید. در صورت مشاهده هر یک از علائم هشداردهنده، فوراً با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید.
۶. پیشگیری از استفراغ در کودکان
پیشگیری از استفراغ، به ویژه آن هایی که ناشی از عفونت ها یا مسمومیت های غذایی هستند، با رعایت بهداشت و عادات غذایی صحیح امکان پذیر است. اگرچه نمی توان از تمام موارد استفراغ جلوگیری کرد، اما با رعایت نکات زیر می توان خطر را به طور قابل توجهی کاهش داد:
- شستشوی مکرر دست ها: آموزش شستشوی صحیح دست ها با آب و صابون (به مدت حداقل ۲۰ ثانیه) به کودکان و رعایت آن توسط والدین و مراقبان، به ویژه قبل از غذا خوردن، بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و پس از تماس با حیوانات، بهترین راه برای جلوگیری از انتقال ویروس ها و باکتری ها است.
- پخت و نگهداری صحیح مواد غذایی:
- اطمینان از پخت کامل گوشت، مرغ و تخم مرغ.
- نگهداری مواد غذایی فاسد شدنی در دمای مناسب یخچال و فریزر.
- پرهیز از مصرف غذاهای تاریخ مصرف گذشته یا غذاهایی که به درستی نگهداری نشده اند.
- شستشوی کامل میوه ها و سبزیجات قبل از مصرف.
- جدا نگه داشتن گوشت خام از سایر مواد غذایی در یخچال.
- واکسیناسیون (به ویژه واکسن روتاویروس): واکسن روتاویروس می تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به گاستروانتریت شدید ناشی از روتاویروس را کاهش دهد. با پزشک خود در مورد برنامه واکسیناسیون مناسب برای کودکتان مشورت کنید.
- دور نگه داشتن مواد شیمیایی و داروها از دسترس کودکان: تمام مواد شوینده، پاک کننده ها، داروها و مواد سمی را در کابینت های قفل شده و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. باتری های دکمه ای، سکه ها و اجسام کوچک را نیز در جایی قرار دهید که کودک نتواند به آن ها دسترسی پیدا کند.
- توجه به آلرژی های غذایی کودک: اگر کودک شما به ماده غذایی خاصی آلرژی یا حساسیت دارد، باید از مصرف آن ماده غذایی به طور کامل پرهیز کنید. برچسب مواد غذایی را با دقت مطالعه کنید و هنگام غذا خوردن در خارج از منزل، مراقب باشید.
- تهویه مناسب منزل: به خصوص در فصول شیوع بیماری های ویروسی، تهویه مناسب هوا در منزل می تواند به کاهش غلظت ویروس ها کمک کند.
۷. نتیجه گیری
استفراغ در کودکان یک پدیده شایع است که در بیشتر موارد به دلیل عفونت های ویروسی خفیف یا مشکلات گذرا رخ می دهد و با مراقبت های حمایتی مناسب در منزل قابل مدیریت است. اصلی ترین نگرانی در مواجهه با استفراغ، خطر کم آبی بدن است که با تامین مایعات کافی، به ویژه محلول های او آر اس، می توان از آن پیشگیری کرد. با این حال، شناخت علائم هشداردهنده و اورژانسی که نشان دهنده یک مشکل جدی تر هستند، برای والدین از اهمیت حیاتی برخوردار است. علائمی نظیر بی حالی شدید، عدم پاسخ دهی، تب بالا در نوزادان، استفراغ خونی یا سبز رنگ، درد شدید شکم و نشانه های کم آبی شدید، همگی ایجاب می کنند که فوراً به پزشک مراجعه شود.
همیشه به یاد داشته باشید که سلامت کودک شما اولویت اصلی است و در صورت بروز هرگونه نگرانی یا مشاهده علائم غیرعادی، مشورت با پزشک متخصص کودکان بهترین و ایمن ترین اقدام است. از خوددرمانی با داروهای ضد تهوع بدون تجویز پزشک جداً خودداری کنید. با رعایت اصول بهداشتی و تغذیه صحیح، می توان گام های موثری در پیشگیری از بسیاری از عوامل ایجاد کننده استفراغ برداشت.