خلاصه کتاب جنبش های اجتماعی: کلاسیک، مدرن، پست مدرن ( نویسنده مهدی رهبری )

کتاب «جنبش های اجتماعی: کلاسیک، مدرن، پست مدرن» اثر دکتر مهدی رهبری، اثری جامع است که به تحلیل ریشه ها و سیر تکاملی جنبش های اجتماعی در گذر تاریخ می پردازد و ابعاد مختلف شکل گیری و تحول این پدیده های بنیادین را بررسی می کند.

جنبش های اجتماعی همواره نقش محوری در شکل دهی به تاریخ و تحولات جوامع بشری ایفا کرده اند. از شورش های محلی و قیام های دهقانی در دوران باستان گرفته تا انقلاب های صنعتی و ملی گرایانه در عصر مدرن، و سرانجام جنبش های هویت محور و شبکه ای در دوران پساصنعتی، این کنش های جمعی موتور محرکه تغییر و گاه ثبات بوده اند. کتاب «جنبش های اجتماعی: کلاسیک، مدرن، پست مدرن» نوشته دکتر مهدی رهبری، با رویکردی تحلیلی و مستند، به بررسی دقیق چگونگی و چرایی شکل گیری این جنبش ها در مقاطع مختلف تاریخی می پردازد. این اثر، نه تنها تعاریف و مبانی نظری را تشریح می کند، بلکه با دسته بندی تاریخی جنبش ها در سه دوره کلاسیک، مدرن و پست مدرن، یک چارچوب فکری منسجم برای درک پویایی آن ها ارائه می دهد.

درباره نویسنده: دکتر مهدی رهبری، نگاهی کوتاه به متخصص این حوزه

دکتر مهدی رهبری، از پژوهشگران و اساتید برجسته در حوزه علوم اجتماعی و جامعه شناسی سیاسی ایران است. تخصص ایشان در زمینه های جامعه شناسی تاریخی، مطالعات انقلاب و جنبش های اجتماعی، به وی این امکان را داده است تا با عمق و دقت نظر، به تحلیل و تبیین پیچیدگی های این پدیده ها بپردازد. سوابق علمی و پژوهشی دکتر رهبری، اعتبار ویژه ای به اثر حاضر می بخشد و او را به یکی از مراجع فکری مهم در این حوزه تبدیل می کند. آثار و تحقیقات ایشان، گواه تسلط عمیق بر مبانی نظری و تحولات تاریخی جنبش های اجتماعی است و از همین رو، کتاب «جنبش های اجتماعی: کلاسیک، مدرن، پست مدرن» به عنوان منبعی قابل اتکا و تحلیلی جامع برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه مندان به این حوزه شناخته می شود.

مبانی نظری و تعاریف اولیه: زیربنای فهم جنبش ها

برای درک عمیق جنبش های اجتماعی، نخست باید به مبانی نظری و تعاریف پایه رجوع کرد. مهدی رهبری، جنبش اجتماعی را به صورت جامع، «اقداماتی برای به وجود آوردن تغییرهای سازنده در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و… که بیشتر توسط خود مردم و نهادهای مردمی و خصوصی حمایت می شود» تعریف می کند. این تعریف، نه تنها شامل قیام ها و شورش هاست، بلکه هرگونه حرکت سازمان یافته یا خودجوش مردمی با هدف ایجاد یا جلوگیری از تغییر را در بر می گیرد. چرایی شکل گیری جنبش ها ریشه در تعارض های ابتدایی قدرت، نابرابری ها و نیاز به تغییر دارد.

نظریه پردازان متعددی به این پدیده پرداخته اند. لورنز فوم اشتاین، جامعه شناس آلمانی، اصطلاح «جنبش اجتماعی» را وارد ادبیات علمی کرد و بر اهمیت مطالعه تاریخی آن ها تأکید نمود. چارلز تیلی، با رویکردی ساختارگرایانه، جنبش های اجتماعی را به عنوان اشکال متمایز از «سیاست منازعه آمیز» تعریف می کند. از دیدگاه او، کنش جمعی همکاری افراد برای منافع مشترک است و جنبش های اجتماعی حاصل ترکیب سه عنصر اساسی هستند:

1. پویش (Campaign): تلاش عمومی پایدار و سازمان یافته برای طرح ادعا در مقابل مقامات هدف. این پویش نیازمند سه رکن مدعیان خودخوانده، اهداف مشخص و نوعی جمعیت است.
2. چنته جنبش اجتماعی (Repertoire): استفاده از ترکیب های متنوعی از اشکال کنش سیاسی مانند ایجاد انجمن ها، میتینگ ها، رژه ها، راهپیمایی ها، تظاهرات، تهیه دادخواست و انتشار بیانیه ها.
3. نمایش هماهنگ: جلوه گری عمومی ارزش، وحدت، تعداد و تعهد شرکت کنندگان از طریق رفتارهای موقرانه، نشان ها، لباس های یکسان، شمار زیاد افراد و مقاومت در برابر سرکوب.

آلبر کامو در کتاب «انسان طاغی»، جنبش های اجتماعی را در قالب واژه «طغیان» بررسی می کند. او طغیان را به دو نوع «متافیزیکی» و «تاریخی» تقسیم می کند. طغیان متافیزیکی اعتراض انسان به وضعیت وجودی خود و خلقت است، در حالی که طغیان تاریخی به انقلاب های فرانسه و روسیه اشاره دارد. کامو بر این باور است که طغیان، خواهش برقراری نظم در جهان و مبارزه با بی عدالتی است.

همچنین، دیدگاه هایی مانند «بسیج منابع» (بوسا اِبو، سیدنی تارو) بر نقش سازمان دهندگان در ایجاد نقاط محوری برای همکاری افراد تأکید دارند. دیانی کارش، جنبش های اجتماعی را شبکه های تعامل غیررسمی افراد، گروه ها و سازمان ها می داند که بر پایه هویت جمعی مشترک و برخورد سیاسی یا فرهنگی شکل می گیرند. در نهایت، هربرت بلومر جنبش های اجتماعی را اقداماتی با هدف تأسیس نظم جدید زندگی می داند که از نارضایتی ها ریشه می گیرند و به تدریج سازمان یافته و دارای فرهنگ خاص خود می شوند.

«به نظر می رسد که همیشه در تعداد، قدرت وجود دارد. وسعت تظاهرات های مخالفان به طور مستقیم و غیرمستقیم بر رژیم تأثیر می گذارد.»

فصل اول: جنبش های اجتماعی در دوران کلاسیک و پیشاصنعتی

دوران کلاسیک و پیشاصنعتی، اولین مقطع تاریخی است که دکتر رهبری در کتاب خود به آن می پردازد. این دوره شامل جوامع اولیه، کشاورزی و فئودالی است که ویژگی های ساختاری خاصی را به جنبش های اجتماعی این زمان تحمیل می کرد. در این جوامع، ساختارهای قدرت عمدتاً سنتی، مذهبی و محلی بودند و سلسله مراتب اجتماعی به شدت تثبیت شده بود.

زمینه تاریخی و ساختار جوامع پیشاصنعتی

جوامع پیشاصنعتی، با اتکا به کشاورزی به عنوان محور اصلی اقتصاد، دارای جمعیت پراکنده و عمدتاً روستایی بودند. دولت های مرکزی غالباً ضعیف بوده و قدرت در دست اشراف، اربابان فئودال و نهادهای مذهبی متمرکز بود. طبقات اجتماعی به وضوح مشخص و نابرابری ها عمیق بودند. این ساختارها، بستر ظهور جنبش هایی را فراهم می آورد که اغلب ماهیتی محلی، مقطعی و واکنشی داشتند.

ماهیت و عوامل محرک جنبش ها

جنبش های این دوران عمدتاً شامل شورش های دهقانی، قیام های محلی، و گاهی نیز جنبش های مذهبی یا قومی بودند. عوامل محرک اصلی این جنبش ها را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:

• قحطی و کمبود منابع: از آنجا که اقتصاد بر پایه کشاورزی بود، خشکسالی ها و قحطی ها می توانستند به سرعت منجر به شورش های گسترده برای نان و مایحتاج اساسی شوند.
• ظلم حاکمان و مالیات های سنگین: فشارهای بیش از حد از سوی اربابان یا پادشاهان، از طریق مالیات های ظالمانه یا سلب مالکیت، غالباً به اعتراضات خشونت آمیز منجر می شد.
• فشارهای مذهبی یا اختلافات فرقه ای: در جوامعی که مذهب نقش محوری داشت، اختلافات الهیاتی یا فشارهای مذهبی می توانستند به قیام هایی با ماهیت مذهبی بیانجامند.
• اختلافات قبیله ای و منطقه ای: در مناطق با بافت قبیله ای یا ایالتی، درگیری های محلی بر سر زمین، آب یا قدرت، از دیگر عوامل محرک جنبش ها بود.

اشکال اعتراض و چگونگی سرکوب

شورش های دوران کلاسیک اغلب خودجوش بودند و فاقد سازمان دهی پیچیده، ایدئولوژی منسجم و رهبری کاریزماتیک و پایدار. اهداف آن ها معمولاً محدود به حل مشکلات فوری، مانند کاهش مالیات یا دسترسی به غذا، بود. این جنبش ها غالباً به خشونت کشیده می شدند و با سرعت زیادی شکل گرفته و به همان سرعت نیز سرکوب می شدند. روش های سرکوب نیز عمدتاً نظامی و بی رحمانه بود، با هدف ایجاد ترس و جلوگیری از هرگونه شورش آتی. در این دوره، ارتباطات کند و محدود بود، بنابراین جنبش ها به سختی می توانستند فراتر از مرزهای محلی گسترش یابند و هماهنگی سراسری ایجاد کنند.

فصل دوم: جنبش های اجتماعی در دوران مدرن و صنعتی

دوران مدرن، با گذار از ساختارهای سنتی به سوی جوامع صنعتی و دولت-ملت، شاهد تحولات عمیقی در ماهیت، اهداف و سازمان دهی جنبش های اجتماعی بود. این فصل، که بخش قابل توجهی از کتاب را به خود اختصاص داده است، به تحلیل جامع ویژگی های این دوره می پردازد.

گذار به مدرنیته و انقلاب های بنیادین

آغاز دوران مدرن را می توان با رنسانس، رفرم مذهبی (به ویژه توسط متفکرانی چون مارتین لوتر و ژان کالون) و جنبش روشنگری (با شخصیت هایی نظیر کانت) همزمان دانست. این تحولات فکری و فرهنگی، زمینه را برای انقلاب های علمی، صنعتی شدن، و شهرنشینی فراهم آوردند. دکارت در گفتاری در باب روش بر تسلط انسان بر طبیعت تأکید کرد و کانت نیز روشنگری را خروج آدمی از نابالغی به تقصیر خویشتنِ خود دانست که نیازمند آزادی کاربرد عقل در امور همگانی است. این اندیشه ها، مفاهیم جدیدی از آزادی، فردیت و حق مقاومت در برابر حاکم ستمگر (مانند نظریات هوبرت لانگوت) را مطرح کردند که پایه های شکل گیری جنبش های مدرن را تشکیل دادند.

«دوران مدرن با رنسانس آغاز می شود. هنگامی که انسان اروپایی خواهان نوزایش و گذار از قرون وسطی به خردگرایی، دنیاگرایی و دموکراسی یونان باستان و عظمت روم می شود. سپس این رفرم مذهبی بوده است که چنین امکان نوزایشی را فراهم آورد.»

ویژگی های جوامع مدرن و ظهور طبقات جدید

جوامع مدرن با ظهور دولت-ملت های متمرکز، توسعه بوروکراسی، و ظهور طبقات اجتماعی جدیدی چون طبقه کارگر و سرمایه دار شناخته می شوند. این دگرگونی ها، همراه با رشد ایدئولوژی های سیاسی جدیدی مانند لیبرالیسم، سوسیالیسم و ناسیونالیسم، فضای متفاوتی برای کنش جمعی ایجاد کردند.

جنبش های کلیدی و ابعاد تحلیلی آن ها

در این دوران، جنبش های متعددی با اهداف و سازمان دهی پیچیده تر شکل گرفتند. از جمله مهمترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جنبش های کارگری: با پیدایش کارخانه ها و شهرنشینی، طبقه کارگر به عنوان یک نیروی سازمان یافته برای حقوق بهتر، شرایط کاری منصفانه و عدالت اجتماعی قیام کرد. اتحادیه ها و احزاب سوسیالیستی نقش محوری در این جنبش ها ایفا کردند.
• ملی گرایی: جنبش های ناسیونالیستی با هدف تشکیل دولت-ملت های مستقل و دفاع از هویت ملی، بسیاری از تحولات سیاسی و مرزبندی های جدید را رقم زدند.
• جنبش های فمینیستی اولیه: زنان برای کسب حقوق برابر، حق رأی و مشارکت در حیات عمومی به پا خاستند.
• انقلاب های بزرگ: انقلاب فرانسه (۱۷۸۹) و انقلاب روسیه (۱۹۱۷) نمونه های برجسته ای از جنبش هایی هستند که نه تنها نظام های سیاسی را دگرگون کردند، بلکه تأثیرات عمیقی بر اندیشه و عمل جنبش های بعدی در سراسر جهان گذاشتند.

ابعاد تحلیلی جامع جنبش های مدرن

کتاب دکتر رهبری به تفصیل به ابعاد مختلف تحلیلی این جنبش ها می پردازد که می توان آن ها را در چند محور اصلی دسته بندی کرد:

1. ابعاد نظری و زمینه ساز تحولات:
   • نگرش سیاسی و ایدئولوژی: نقش ایدئولوژی های جدید در توجیه و بسیج جنبش ها.
   • تغییرات بنیادین: تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که بستر جنبش ها را فراهم آوردند.
   • انسان و جامعه توده ای: ظهور توده ها و پدیده آنومی (بی هنجاری) به عنوان پیامد نوسازی.
2. عوامل انسانی و سازمانی:
   • رهبری: نقش رهبران کاریزماتیک و سازمان دهی بوروکراتیک در هدایت جنبش ها.
   • سازمان: اهمیت احزاب سیاسی، اتحادیه ها و دیگر نهادهای سازمان یافته.
   • روانشناسی اعتراض و شورش: تحلیل انگیزه های فردی و جمعی برای مشارکت در جنبش ها.
   • انسان یا ساختار، گزینش عقلانی: بررسی این که آیا جنبش ها نتیجه کنش فردی عقلانی هستند یا جبر ساختارهای اجتماعی.
3. مطالبات و زمینه های اجتماعی:
   • مبارزه طبقاتی: نقش نابرابری های اقتصادی و اجتماعی در ایجاد تعارض.
   • نفی استبداد و طلب آزادی: مطالبه حقوق سیاسی و آزادی های مدنی.
   • تأثیرات جمعیتی و غیریت سازی: نقش تغییرات جمعیتی و ایجاد مرزهای هویتی در بسیج.
   • نوستالژی: بازگشت به گذشته آرمانی به عنوان موتور محرکه برخی جنبش ها.
4. فرایندها و دینامیک های جنبش:
   • اصلاحات در برابر انقلاب: تمایز میان جنبش هایی که به دنبال تغییرات تدریجی هستند و آن هایی که خواهان دگرگونی های ریشه ای اند.
   • نقش موقعیت ها و تصادف ها، جرقه های انقلاب: تأثیر عوامل غیرقابل پیش بینی در آغاز جنبش ها.
   • نظام های سمبلیک: استفاده از نمادها، آیین ها، شعر و موسیقی برای ایجاد همبستگی و هویت جمعی. انقلاب ها بدون نمادها وجود نداشته اند.
5. بازیگران و ابزارهای خاص:
   • نقش اندیشمندان، مذهب، هنر، زنان و جنبش های دهقانی: بررسی مشارکت گروه های مختلف در جنبش های مدرن.
   • نقش رسانه ها: روزنامه ها و رادیو به عنوان ابزارهای مهم اطلاع رسانی و بسیج.
   • خشونت و سرکوب: تحلیل نقش خشونت در انقلاب ها و راهکارهای دولت ها برای مهار جنبش ها.
   • تأثیرپذیری های خارجی و جهان گرایی انقلاب ها: چگونه جنبش ها از مرزهای ملی فراتر رفته و الهام بخش یکدیگر می شوند.

پیچیدگی و سازمان دهی جنبش های مدرن به مراتب بیشتر از دوران کلاسیک بود. آن ها غالباً دارای ایدئولوژی های منسجم، رهبری مشخص، ساختارهای سازمانی پایدار و اهداف بلندمدت برای دگرگونی های اساسی در جامعه بودند.

فصل سوم: جنبش های اجتماعی در دوران پست مدرن و پساصنعتی

دوران پست مدرن و پساصنعتی، جدیدترین فصل در تاریخ تکامل جنبش های اجتماعی است که با ویژگی های منحصر به فرد خود، چالش ها و فرصت های جدیدی را برای کنش جمعی به ارمغان آورده است. این دوره، تحت تأثیر جهانی شدن و انقلاب اطلاعات و ارتباطات شکل گرفته است.

پساصنعتی شدن و ظهور پست مدرنیسم

جامعه پساصنعتی به جامعه ای اشاره دارد که اقتصاد آن بیشتر بر پایه خدمات، دانش و اطلاعات است تا تولید صنعتی. در کنار این تحول اقتصادی، پست مدرنیسم به عنوان یک جریان فکری، بر نسبی گرایی، نقد کلان روایت ها، و اهمیت هویت های چندگانه تأکید دارد. این دو پدیده با هم، بستر ظهور جنبش هایی را فراهم آورده اند که با نمونه های مدرن تفاوت های اساسی دارند.

ویژگی های جنبش های پست مدرن

جنبش های پساصنعتی و پست مدرن، با خصوصیات متمایزی شناخته می شوند:

• هویت محور بودن: برخلاف جنبش های مدرن که غالباً بر محور طبقه یا ملیت شکل می گرفتند، جنبش های پست مدرن بیشتر بر هویت های خاص تمرکز دارند. نمونه هایی از این جنبش ها عبارتند از:
  • جنبش های حقوق اقلیت های جنسی و جنسیتی (LGBTQ+).
  • جنبش های زیست محیطی.
  • جنبش های حقوق بشر.
  • جنبش های عدالت جهانی.
• شبکه ای و غیرمتمرکز: با گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی، سازمان دهی جنبش ها از حالت هرمی و متمرکز به سوی ساختارهای شبکه ای و افقی حرکت کرده است. این امر به آن ها انعطاف پذیری و قابلیت گسترش سریع می بخشد.
• فراملی و جهانی: بسیاری از جنبش های پست مدرن، مرزهای ملی را درنوردیده و به صورت جهانی عمل می کنند. مسائل محیط زیستی یا حقوق بشری، اغلب نیازمند کنش های فراملی هستند.
• استفاده گسترده از فضای مجازی و رسانه های نوین: پلتفرم های دیجیتال نقش حیاتی در بسیج، اطلاع رسانی، و هماهنگی این جنبش ها ایفا می کنند.

تفاوت های کلیدی با جنبش های مدرن

جنبش های پست مدرن تفاوت های بارزی با همتایان مدرن خود دارند:

• تمرکز بر مسائل فرهنگی و هویتی: به جای تمرکز صرف بر اقتصاد و سیاست طبقاتی، این جنبش ها به مسائل فرهنگی، سبک زندگی، هویت و حقوق اقلیت ها توجه بیشتری دارند.
• سازمان دهی انعطاف پذیر: ساختارهای سازمانی آن ها کمتر رسمی و بوروکراتیک بوده و بیشتر بر اساس شبکه های ارتباطی و همکاری داوطلبانه شکل می گیرد.
• تنوع اهداف: اهداف آن ها ممکن است شامل دموکراسی مشارکتی، پایداری زیست محیطی، عدالت اجتماعی فراگیر، و به رسمیت شناختن هویت های مختلف باشد.

چشم انداز آینده جنبش های اجتماعی

با توجه به سرعت تحولات فناورانه و اجتماعی در قرن ۲۱، پیش بینی می شود که جنبش های اجتماعی همچنان به تکامل خود ادامه دهند. جهانی شدن بیشتر، چالش های زیست محیطی پیچیده تر، و گسترش فناوری های نوین، به احتمال زیاد به ظهور اشکال جدیدی از کنش جمعی منجر خواهد شد. جنبش های اجتماعی در آینده به شکلی منظم تنظیم کننده طرح ادعای مردمی در کل جهان خواهند بود، اما جنبش های محلی و ملی نیز همچنان اهمیت خود را حفظ خواهند کرد.

تحلیل و جمع بندی: تمایزات کلیدی و درس های آموخته از سه دوره

کتاب دکتر مهدی رهبری با تقسیم بندی جنبش های اجتماعی به سه دوره کلاسیک، مدرن و پست مدرن، یک چارچوب تحلیلی قدرتمند برای فهم پویایی و تکامل این پدیده ها ارائه می دهد. این تمایزگذاری، به خواننده کمک می کند تا به جای یکسان انگاری، تفاوت های اساسی در ماهیت، اهداف، سازمان دهی، ابزارها و نتایج جنبش ها را در هر دوره تاریخی درک کند.

به طور خلاصه، تمایزات کلیدی عبارتند از:

1. دوران کلاسیک (پیشاصنعتی): جنبش ها عمدتاً محلی، خودجوش، با اهداف محدود (مانند بقا یا رفع ظلم فوری) و فاقد سازمان دهی پیچیده بودند. عوامل محرک اصلی قحطی، ظلم فئودالی و فشارهای مذهبی بود.
2. دوران مدرن (صنعتی): جنبش ها سازمان یافته تر، با ایدئولوژی های منسجم (مانند لیبرالیسم، سوسیالیسم، ناسیونالیسم) و اهداف بلندمدت برای تغییرات ساختاری (مانند حقوق کارگر، استقلال ملی، حق رأی) شکل گرفتند. ظهور طبقات جدید و دولت-ملت، بستر اصلی این تحولات بود. رسانه های جمعی مانند روزنامه و رادیو نقش مهمی در بسیج ایفا کردند.
3. دوران پست مدرن (پساصنعتی): جنبش ها هویت محور، شبکه ای و فراملی شده اند. تمرکز بر مسائل فرهنگی، زیست محیطی، حقوق بشر و اقلیت هاست. فضای مجازی و شبکه های اجتماعی ابزارهای اصلی سازمان دهی و انتشار پیام هستند.

نوآوری کتاب رهبری در ارائه این چارچوب تحلیلی جامع و تأکید بر گفتمانی و دیالکتیکی بودن جنبش هاست. جنبش ها پدیده هایی گفتمانی هستند زیرا در هر دوره تاریخی، برحسب شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مختلف، شکل ویژه ای به خود می گیرند. همچنین دیالکتیکی هستند زیرا تضاد و تعارض میان نیروهای مختلف برای ایجاد یا جلوگیری از تغییر را بازتاب می دهند. این رویکرد، به تحلیل گران کمک می کند تا جنبش های اجتماعی معاصر را نیز با نگاهی عمیق تر و با در نظر گرفتن زمینه تاریخی و اجتماعی آن ها بررسی کنند.

فهم این تفاوت ها برای تحلیل جنبش های اجتماعی معاصر حیاتی است. درک اینکه یک جنبش چگونه از دل تعارضات تاریخی و اجتماعی خاصی سر برآورده، چه ابزارهایی را به کار گرفته و چه اهدافی را دنبال می کند، به ما امکان می دهد تا به جای واکنش های سطحی، تحلیلی ریشه ای و مستند ارائه دهیم.

نتیجه گیری و پیشنهاد برای مطالعه بیشتر

کتاب «جنبش های اجتماعی: کلاسیک، مدرن، پست مدرن» نوشته دکتر مهدی رهبری، اثری مرجع و ارزشمند است که با تحلیل عمیق و دسته بندی تاریخی، خواننده را با پیچیدگی های جنبش های اجتماعی آشنا می سازد. این کتاب به وضوح نشان می دهد که چگونه کنش های جمعی انسان ها، از گذشته تاکنون، در پاسخ به نیازها، نابرابری ها و تحولات اجتماعی، اشکال متفاوتی به خود گرفته و تاریخ بشریت را رقم زده اند.

این خلاصه تلاش کرد تا نکات کلیدی و استدلال های محوری هر بخش از کتاب را تبیین کند و تصویری جامع از دیدگاه دکتر رهبری ارائه دهد. با این حال، برای تعمیق دانش و درک جزئیات نظری و نمونه های تاریخی که در کتاب مورد بررسی قرار گرفته اند، مطالعه کامل این اثر ارزشمند به شدت توصیه می شود. این کتاب نه تنها برای دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی، بلکه برای هر علاقه مندی که به دنبال فهم ریشه ای تغییرات و پویایی های اجتماعی است، یک راهنمای ضروری و روشنگر خواهد بود. درک جایگاه جنبش های اجتماعی در آینده و نقش آن ها در تغییر و شکل دهی به جوامع، از مهمترین درس هایی است که می توان از این کتاب آموخت.

مشخصات کتاب:

• عنوان: جنبش های اجتماعی: کلاسیک، مدرن، پست مدرن
• نویسنده: دکتر مهدی رهبری
• ناشر چاپی: انتشارات کویر
• سال انتشار: ۱۳۹۳ (و چاپ های بعدی)
• تعداد صفحات: ۳۸۴ صفحه