سهم ارث زن از شوهر بدون فرزند
بر اساس قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، در صورتی که زن و شوهر در عقد دائم باشند و مرد فوت کند و هیچ فرزند یا نوه ای از خود (چه از همسر فعلی و چه از همسران قبلی) نداشته باشد، زن یک چهارم از کل دارایی های متوفی را به ارث می برد. این حکم قانونی به طور صریح در ماده ۹۱۳ قانون مدنی بیان شده و با اصلاحات قانونی سال ۱۳۸۷ و تبصره الحاقی سال ۱۳۸۹، شامل تمامی اموال منقول و همچنین قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) می شود.
موضوع ارث و تقسیم ترکه، یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مسائل حقوقی است که آگاهی دقیق از ابعاد قانونی و اجرایی آن برای تمامی افراد، به ویژه زنان بیوه، ضروری است. این پیچیدگی زمانی دوچندان می شود که متوفی فرزندی نداشته باشد و چگونگی سهم الارث زوجه و سایر وراث، تحت الشعاع قوانین و مقررات خاص قرار می گیرد. در این راستا، قانون گذار با تدوین مواد قانونی مشخص، مسیر احقاق حقوق بازماندگان را روشن ساخته است. مقاله حاضر، با رویکردی تحلیلی و کاربردی، به بررسی جزئیات سهم الارث زن از شوهر در شرایط فقدان فرزند می پردازد. این بررسی شامل مبانی حقوقی، تغییرات قانون جدید ارث، انواع اموال مشمول ارث و مراحل عملیاتی برای دریافت سهم الارارث خواهد بود.
مبانی حقوقی ارث زن از شوهر در قانون مدنی ایران
سیستم حقوقی ارث در ایران بر پایه فقه امامیه و قانون مدنی استوار است. درک سهم ارث زوجه بدون فرزند، مستلزم شناخت کلی از اصول حاکم بر ارث و شرایط عمومی وراثت است.
تعریف کلی ارث و طبقات و درجات وراث
مطابق ماده ۸۶۱ قانون مدنی، اسباب ارث دو مورد است: ۱. نسب (قرابت خویشاوندی) ۲. سبب (زوجیت). وراث نسبی به سه طبقه اصلی تقسیم می شوند که هر طبقه بر طبقه بعدی مقدم است:
- طبقه اول: پدر، مادر، اولاد و اولادِ اولاد (نوه ها).
- طبقه دوم: اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)، برادر، خواهر و اولاد آن ها.
- طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن ها.
زوجین (زن و شوهر) در هیچ یک از این طبقات قرار نمی گیرند، اما به موجب سبب و در کنار وراث نسبی، از یکدیگر ارث می برند. این بدان معناست که حضور زوجین، مانع ارث بردن سایر وراث طبقاتی نمی شود، بلکه آن ها سهم فرض خود را دریافت کرده و مابقی ترکه بین وراث نسبی تقسیم می گردد.
شرایط اصلی ارث بردن زوجه
برای اینکه زن بتواند از همسر متوفی خود ارث ببرد، وجود شرایط زیر الزامی است:
- وجود عقد دائم: مهمترین شرط، برقراری رابطه زوجیت دائم در زمان فوت مرد است. بر اساس ماده ۹۴۰ قانون مدنی، «زوجین که زوجیت آن ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.» بنابراین، در عقد موقت (صیغه)، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و حتی اگر شرط ارث بردن در عقد موقت قید شده باشد، آن شرط باطل و بلااثر است.
- زنده بودن زوجه در زمان فوت زوج: مطابق ماده ۸۶۴ قانون مدنی، «از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد.» اگر زن قبل از همسر یا همزمان با او فوت کرده باشد، ارثی به او تعلق نمی گیرد.
- عدم وجود موانع ارث: موانع ارث شامل شرایطی است که به موجب آن فرد از ارث بردن محروم می شود. این موانع عبارتند از:
- قتل عمدی مورث: اگر زوجه عمداً همسر خود را به قتل برساند، از ارث او محروم می شود (ماده ۸۸۰ قانون مدنی).
- کفر: اگر یکی از زوجین مسلمان و دیگری کافر باشد، کافر از مسلمان ارث نمی برد.
- لعان: در صورتی که بین زوجین لعان واقع شود، آن ها از یکدیگر ارث نمی برند (ماده ۸۸۲ قانون مدنی).
- طلاق (در برخی موارد): در طلاق بائن و همچنین در طلاق رجعی پس از اتمام عده، زن از همسر سابق خود ارث نمی برد. اما استثنائاتی وجود دارد که در بخش های بعدی به تفصیل بررسی خواهد شد.
میزان سهم ارث زن از شوهر در صورت نبود فرزند
میزان سهم ارث زن از شوهر، به طور مستقیم به وجود یا عدم وجود فرزند (یا نوه) برای متوفی بستگی دارد. در صورت نبود فرزند، سهم زن افزایش می یابد.
نص صریح قانون: یک چهارم برای زوجه
ماده ۹۱۳ قانون مدنی به صراحت بیان می کند: «هر یک از زوجین که زنده باشند فرض خود را می برد و این فرض عبارت است نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولادِ اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه، در صورتی که میت اولاد یا اولادِ اولاد داشته باشد، مابقی ترکه بر طبق مقررات بین سایر وراث تقسیم می شود.»
بر این اساس، اگر مرد متوفی هیچ فرزندی (اعم از فرزندان مشترک با این زن یا فرزندان از همسران قبلی) و هیچ نوه ای (اولادِ اولاد) نداشته باشد، سهم الارث زن یک چهارم (ربع) از کل اموال شوهر است.
مفهوم فرزند و نوه در قانون ارث
منظور از فرزند در این قانون، شامل تمامی فرزندان متوفی می شود، چه از همسر فعلی باشد و چه از ازدواج های قبلی. همچنین، اولادِ اولاد به معنای نوه های متوفی است. اگر حتی یک فرزند یا یک نوه برای متوفی وجود داشته باشد، سهم الارث زوجه از یک چهارم به یک هشتم کاهش می یابد. قانون تفاوتی میان فرزند مشترک یا فرزند از همسر قبلی متوفی قائل نیست و هر دو نوع فرزند، در کاهش سهم زن تأثیرگذار خواهند بود.
سناریوهای مختلف تقسیم ارث (پس از کسر فرض زوجه)
پس از کسر سهم یک چهارم زوجه، مابقی ترکه (سه چهارم) بر اساس طبقات و درجات ارث بین سایر وراث نسبی تقسیم می شود. در اینجا به چند سناریو رایج اشاره می شود:
سناریوی ۱: تنها وارث زن است
در صورتی که مرد متوفی هیچ وارث نسبی (پدر، مادر، برادر، خواهر، فرزند، نوه و …) در قید حیات نداشته باشد و تنها وارث او همسرش باشد، مطابق ماده ۹۴۹ قانون مدنی، شوهر تمام ترکه زن متوفات خود را می برد، اما عکس این موضوع صادق نیست. یعنی اگر زن تنها وارث مرد باشد، فقط همان یک چهارم سهم خود را می برد و سه چهارم باقیمانده به حاکم یا در واقع به دولت تعلق می گیرد.
سناریوی ۲: زن و پدر و مادر شوهر وارث هستند
اگر متوفی فرزندی نداشته باشد و تنها وراث او همسر، پدر و مادرش باشند، ابتدا یک چهارم ترکه به همسر تعلق می گیرد. سپس، سه چهارم باقیمانده ترکه بین پدر و مادر متوفی تقسیم می شود. سهم مادر از این سه چهارم، یک سوم و سهم پدر دو سوم خواهد بود.
مثال کاربردی: فرض کنید مردی فوت کرده و هیچ فرزندی ندارد. ترکه او ۱۰۰ میلیون تومان است. همسر، پدر و مادر او زنده هستند.
- سهم زن: ۱/۴ از ۱۰۰ میلیون = ۲۵ میلیون تومان.
- مابقی ترکه: ۱۰۰ – ۲۵ = ۷۵ میلیون تومان.
- تقسیم ۷۵ میلیون تومان بین پدر و مادر:
- سهم مادر: ۱/۳ از ۷۵ میلیون = ۲۵ میلیون تومان.
- سهم پدر: ۲/۳ از ۷۵ میلیون = ۵۰ میلیون تومان.
سناریوی ۳: زن و سایر وراث طبقات بعدی (مثلاً برادر و خواهر متوفی)
در صورتی که متوفی فرزندی نداشته باشد و وراث طبقه اول (پدر و مادر) نیز در قید حیات نباشند، نوبت به وراث طبقه دوم می رسد. به عنوان مثال، اگر همسر و برادر و خواهر متوفی وارث باشند، ابتدا یک چهارم ترکه به زن می رسد و سپس سه چهارم باقیمانده بین برادر و خواهران تقسیم می شود (با رعایت قاعده دو برابر بودن سهم پسر از دختر).
قانون مدنی ایران در تعیین سهم الارث زوجه، تفاوت فاحشی میان وجود و عدم وجود فرزند قائل است که نشان دهنده اهمیت جایگاه فرزند در نظام وراثت اسلامی است.
مقایسه اجمالی: سهم ارث زن در صورت وجود فرزند
برای درک بهتر، لازم است به تفاوت سهم الارث زن در صورت وجود فرزند اشاره شود. اگر مرد متوفی حتی یک فرزند (یا نوه) داشته باشد، سهم الارث همسرش از یک چهارم به یک هشتم (ثمن) از کل اموال متوفی کاهش می یابد. این تفاوت، اهمیت کلیدی وجود فرزند در تقسیم ارث را برجسته می کند و یکی از اصلی ترین نکات در مشاوره حقوقی ارث محسوب می شود.
سهم زن از چه اموالی است؟ (تفسیر و تبیین قانون جدید ارث)
یکی از مهمترین تحولات قانونی در زمینه ارث زوجه، مربوط به سال ۱۳۸۷ است که دایره شمول اموال قابل ارث بری برای زنان را گسترش داد.
قانون قدیم (قبل از سال ۱۳۸۷)
قبل از اصلاحیه قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، زن تنها از اموال منقول (مانند پول نقد، اثاثیه منزل، خودرو و…) و از قیمت ابنیه و اشجار (ساختمان ها و درختان) ارث می برد و از «عین» عرصه (زمین) محروم بود. این امر به دلیل تفسیر خاصی از فقه امامیه بود که در آن زمان در قانون مدنی گنجانده شده بود و به نوعی حقوق زوجه را در مورد املاک غیرمنقول محدود می کرد.
قانون جدید (اصلاحیه سال ۱۳۸۷ و تبصره الحاقی مورخ ۱۳۸۹ به ماده ۹۴۶ و ۹۴۸ قانون مدنی)
با اصلاح ماده ۹۴۶ و الحاق تبصره به ماده ۹۴۸ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷ و همچنین تبصره الحاقی مورخ ۱۳۸۹، سهم الارث زن از شوهر به میزان قابل توجهی افزایش یافت و دامنه شمول آن گسترده تر شد:
- سهم زن از عین اموال منقول: زن از عین اموال منقول (مثل پول نقد، سپرده بانکی، سهام، خودرو، طلا و جواهر، اثاثیه منزل و…) سهم خود را به صورت عینی دریافت می کند.
- سهم زن از قیمت اموال غیرمنقول: این مهمترین تغییر بود. طبق قانون جدید، زن از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه (زمین) و اعیان (ساختمان، بنا، درختان و…) ارث می برد. به این معنی که اگر متوفی خانه، زمین کشاورزی، مغازه یا آپارتمان داشته باشد، زن سهم یک چهارم (در صورت نبود فرزند) یا یک هشتم (در صورت وجود فرزند) خود را از ارزش ریالی آن اموال دریافت می کند.
نکته مهم: توضیح ماده ۹۴۸ قانون مدنی (حق استیفای عین اموال غیرمنقول): در صورتی که سایر وراث از پرداخت قیمت سهم الارث زن در اموال غیرمنقول خودداری کنند، قانون به زن حق داده است که حق خود را از عین اموال غیرمنقول استیفا کند. یعنی زوجه می تواند از دادگاه درخواست کند تا به نسبت سهم خود، قسمتی از خودِ ملک یا اموال غیرمنقول به او منتقل شود یا اینکه ملک به فروش رفته و سهم او از محل فروش پرداخت شود. این حق، قدرت چانه زنی زوجه را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.
چگونگی قیمت گذاری و مطالبه
برای محاسبه دقیق سهم الارث زن از قیمت اموال غیرمنقول، مراحل زیر طی می شود:
- لزوم کارشناسی رسمی دادگستری: برای تعیین ارزش روز اموال غیرمنقول (زمین، خانه، مغازه)، لازم است که کارشناس رسمی دادگستری در رشته مربوطه (معمولاً امور ثبتی و املاک) آن اموال را قیمت گذاری کند.
- حق زوجه برای درخواست فروش ترکه: در صورت عدم توافق وراث بر سر پرداخت قیمت سهم زوجه، او می تواند از طریق دادگاه، دادخواست فروش ترکه را مطرح کند. با صدور حکم دادگاه و فروش اموال، سهم الارث زن از محل فروش پرداخت می شود.
تبصره الحاقی مورخ ۱۳۸۹ به ماده ۹۴۶ قانون مدنی تأکید می کند که این قانون جدید، حتی در مورد کسانی که قبل از سال ۱۳۸۷ فوت کرده اند اما ترکه آن ها هنوز تقسیم نشده است، نیز لازم الاجرا است. با این حال، اگر ارث قبلاً تقسیم شده باشد، امکان رجوع به این قانون برای مطالبه مجدد وجود نخواهد داشت.
موانع و شرایط خاص مؤثر بر ارث بردن زن بدون فرزند
علاوه بر شرایط عمومی، برخی موانع و شرایط خاص می توانند بر حق ارث بری زن از شوهر، حتی در صورت فقدان فرزند، تأثیر بگذارند.
نکاح موقت (صیغه)
همانطور که قبلاً ذکر شد، بر اساس ماده ۹۴۰ قانون مدنی، در نکاح موقت، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند. این حکم قطعی است و حتی با شرط ضمن عقد نیز نمی توان آن را تغییر داد. بنابراین، اگر زنی به عقد موقت مردی درآید و آن مرد فوت کند، زن هیچ سهمی از ارث او نخواهد داشت.
طلاق و تأثیر آن بر ارث
طلاق به طور کلی رابطه زوجیت را از بین می برد و مانع ارث بری می شود، اما استثنائاتی وجود دارد:
- طلاق رجعی و فوت شوهر در ایام عده: اگر مرد همسرش را طلاق رجعی داده باشد و قبل از انقضای مدت عده فوت کند، زن همچنان از او ارث می برد. در طلاق رجعی، رابطه زوجیت در ایام عده هنوز به طور کامل قطع نشده است.
- طلاق بائن یا فوت پس از انقضای عده: اگر طلاق از نوع بائن باشد (مانند طلاق خلع یا مبارات) یا اگر طلاق رجعی بوده و فوت شوهر پس از اتمام مدت عده اتفاق بیفتد، زن از مرد هیچ ارثی نمی برد.
- طلاق در دوران مرض منجر به فوت (ماده ۹۴۴ قانون مدنی): اگر مردی در حالتی که به مرضی مبتلا است و همان مرض منجر به فوت او شود، زن خود را طلاق دهد و ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت همان مرض فوت کند، زن از او ارث می برد. این حکم حتی در صورتی که طلاق بائن باشد نیز صادق است، به شرط آنکه زن در طول این یک سال با شخص دیگری ازدواج نکرده باشد.
ماده ۹۴۴ قانون مدنی تدبیری حمایتی برای زوجه است تا از سوءاستفاده های احتمالی زوج در جهت محروم کردن همسر از ارث، پیشگیری کند.
تعدد زوجات
در صورتی که مرد متوفی همزمان دارای دو یا چند همسر دائمی باشد، سهم الارث زن (یک چهارم در صورت نبود فرزند، یا یک هشتم در صورت وجود فرزند) بین تمامی همسران به طور مساوی تقسیم می شود. برای مثال، اگر مردی فوت کند و هیچ فرزندی نداشته باشد و دو همسر دائم داشته باشد، یک چهارم کل ترکه بین این دو همسر به صورت نصف به نصف تقسیم خواهد شد (یعنی هر یک یک هشتم). این حکم در ماده ۹۴۲ قانون مدنی بیان شده است.
مرض متصل به فوت (ماده ۹۴۵ قانون مدنی)
ماده ۹۴۵ قانون مدنی بیان می دارد: «اگر مردی در حال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد، زن از او ارث نمی برد؛ لیکن اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد، زن از او ارث می برد.» این ماده برای جلوگیری از ازدواج های صوری در بستر بیماری های منجر به فوت و صرفاً برای ارث بردن طراحی شده است.
مراحل قانونی و اجرایی برای مطالبه سهم الارث زن بدون فرزند
فرآیند دریافت سهم الارث، یک مسیر حقوقی مشخص دارد که باید با دقت و رعایت ترتیبات قانونی طی شود تا حقوق زوجه به درستی احقاق یابد.
گواهی فوت
اولین گام پس از فوت شخص، اخذ گواهی فوت از اداره ثبت احوال است. این سند رسمی، تاریخ و علت فوت را تأیید می کند و برای تمامی مراحل بعدی از جمله گواهی انحصار وراثت ضروری است.
گواهی انحصار وراثت
این گواهی، سندی است که به موجب آن، وراث قانونی متوفی و میزان سهم الارث هر یک از آن ها به صورت رسمی مشخص می شود. اهمیت این گواهی در این است که مبنای قانونی برای هرگونه اقدام در خصوص ترکه (تقسیم، فروش، نقل و انتقال اموال) خواهد بود.
مدارک لازم:
- کپی شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث (از جمله زن) و متوفی.
- سند ازدواج دائم زوجه.
- استشهادیه محضری (امضا شده توسط حداقل سه نفر که وراث را تأیید می کنند).
- گواهی فوت.
مراحل و مرجع صالح:
دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت در شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مطرح می شود. پس از ارائه مدارک و آگهی در روزنامه (در صورتی که ارزش ترکه بیش از حد نصاب مشخص شده باشد)، شورا گواهی انحصار وراثت را صادر می کند.
پرداخت دیون و حقوق متوفی
مطابق مواد ۸۶۹ و ۸۷۰ قانون مدنی، قبل از تقسیم ارث بین وراث، ابتدا باید دیون و حقوق متعلق به ترکه پرداخت شود. این موارد دارای اولویت هستند:
- هزینه های کفن و دفن: هزینه های ضروری و متعارف مربوط به مراسم تدفین و کفن متوفی.
- بدهی های متوفی: تمامی دیون و بدهی هایی که متوفی در زمان حیات خود داشته است، مانند مهریه، نفقه معوقه، وام ها، مالیات و… . مهریه زوجه از مهمترین دیون است که حتی در صورت فوت شوهر، بر عهده ترکه اوست و قبل از تقسیم ارث باید پرداخت شود.
- اجرای وصیت: در صورتی که متوفی وصیت نامه رسمی یا عادی داشته باشد، وصیت او تا میزان یک سوم اموالش (ثلث) باید اجرا شود.
پس از پرداخت تمامی این موارد، مابقی ترکه بین وراث از جمله زوجه تقسیم خواهد شد.
تقسیم ترکه
پس از صدور گواهی انحصار وراثت و پرداخت دیون، نوبت به تقسیم واقعی اموال می رسد:
- توافق وراث: بهترین و کم هزینه ترین راه، توافق تمامی وراث بر سر نحوه تقسیم اموال است. این توافق می تواند در قالب یک تفاهم نامه یا صورت مجلس رسمی تنظیم شود.
- در صورت عدم توافق: دادخواست تقسیم ترکه: اگر وراث نتوانند بر سر تقسیم ترکه به توافق برسند، هر یک از آن ها (از جمله زوجه) می تواند از طریق دادگاه، دادخواست تقسیم ترکه را مطرح کند. دادگاه با توجه به گواهی انحصار وراثت و کارشناسی اموال، حکم به تقسیم ترکه یا فروش آن و تقسیم وجوه حاصله صادر خواهد کرد.
نقش مشاوره و وکیل متخصص ارث
با توجه به پیچیدگی های قوانین ارث، به ویژه در مواردی که اموال متنوع یا وراث متعددی وجود دارند، دریافت مشاوره حقوقی از وکیل متخصص ارث بسیار ضروری است. وکیل می تواند در تمامی مراحل، از جمع آوری مدارک و تنظیم دادخواست تا پیگیری پرونده در دادگاه، راهنمایی های لازم را ارائه کرده و از تضییع حقوق زوجه یا بروز اختلافات جلوگیری کند.
جدول مقایسه سهم ارث زوجه در حالات مختلف
| حالت | وضعیت فرزند متوفی | سهم ارث زن | اموال مشمول ارث |
|---|---|---|---|
| ۱ | عدم وجود فرزند یا نوه | یک چهارم (۱/۴) | عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) |
| ۲ | وجود فرزند یا نوه (حتی یک نفر) | یک هشتم (۱/۸) | عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) |
| ۳ | تعدد زوجات و عدم وجود فرزند | یک چهارم (۱/۴) تقسیم شده بین تمامی زوجات | عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) |
| ۴ | تعدد زوجات و وجود فرزند | یک هشتم (۱/۸) تقسیم شده بین تمامی زوجات | عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) |
نکات حقوقی تکمیلی
اگر زن بعد از فوت شوهر و قبل از تقسیم ارث فوت کند، سهم الارث او چه می شود؟
در این حالت، سهم الارث زن از شوهر متوفی، به عنوان جزئی از دارایی های خود او محسوب می شود. بنابراین، این سهم به وراث زن (مانند فرزندان او از شوهر دیگر، پدر، مادر یا سایر خویشاوندان نسبی او) تعلق خواهد گرفت و بر اساس قوانین ارث مربوط به متوفی (زن) تقسیم می شود.
آیا وجود نوه متوفی (از فرزند فوت شده) در سهم ارث زن تأثیر دارد؟
بله، قانون مدنی عبارت اولاد یا اولادِ اولاد را به کار برده است. این بدان معناست که وجود نوه متوفی، حتی اگر فرزند مستقیم او در قید حیات نباشد، به منزله وجود فرزند محسوب شده و سهم ارث زوجه را از یک چهارم به یک هشتم کاهش می دهد. نوه در جایگاه فرزند خود قرار می گیرد.
آیا وجود فرزند ناتنی (فرزند زن از همسر قبلی) بر سهم ارث زن تأثیری دارد؟
خیر. ملاک در تعیین سهم الارث زن، وجود فرزند یا نوه برای شوهر متوفی است، نه برای خود زن. بنابراین، اگر زن از همسر قبلی خود فرزندی داشته باشد، این فرزند بر سهم الارث زن از شوهر فعلی اش (در صورتی که شوهر فعلی فرزندی از خود نداشته باشد) تأثیری نخواهد داشت.
مهریه و نفقه متوفی چه وضعیتی پیدا می کنند و آیا از سهم الارث کسر می شوند؟
مهریه زن، حتی پس از فوت شوهر، به عنوان یک دین ممتاز بر ذمه ترکه متوفی باقی می ماند. این بدان معناست که مهریه باید قبل از تقسیم هرگونه ارث بین وراث، از محل تمامی اموال متوفی پرداخت شود. نفقه معوقه زن نیز در صورت اثبات، جزء دیون متوفی محسوب شده و قبل از تقسیم ارث باید از ترکه پرداخت گردد. این موارد از سهم الارث کسر نمی شوند، بلکه بر ترکه مقدم بوده و کل ترکه را قبل از تقسیم، مدیون خود می سازند.
در صورت فقدان هرگونه وارث برای شوهر به جز زن، چه اتفاقی می افتد؟
همانطور که در سناریوی ۱ ذکر شد، مطابق ماده ۹۴۹ قانون مدنی، اگر مرد فوت کند و هیچ وارث نسبی (پدر، مادر، فرزند، نوه، خواهر، برادر، عمو، دایی و…) نداشته باشد و تنها همسرش زنده باشد، زن فقط یک چهارم از اموال او را به ارث می برد. سه چهارم باقیمانده ترکه، به موجب قانون، به حاکم (دولت) تعلق می گیرد و به سایر خویشاوندان دورتر یا غریبه ها نمی رسد. این یک استثنا در قانون ارث است که زن تنها وارث نیز، تمامی ترکه را نمی برد.
نتیجه گیری
مسئله سهم ارث زن از شوهر بدون فرزند، از جمله موضوعات حقوقی است که ابهامات زیادی را برای عموم افراد به وجود می آورد. با بررسی دقیق مواد قانون مدنی و اصلاحیه های اخیر، مشخص می شود که در صورت فقدان فرزند یا نوه برای متوفی، زن یک چهارم از کل دارایی های شوهر را به ارث می برد. این حق شامل تمامی اموال منقول و همچنین قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) می شود. تحولات قانونی سال های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۹، تغییرات چشمگیری در احقاق حقوق زوجه ایجاد کرده و امکان مطالبه سهم از قیمت عرصه و اعیان و حتی استیفای عین در صورت عدم پرداخت قیمت را فراهم آورده است. برای طی کردن صحیح و بدون اشکال مراحل قانونی از جمله اخذ گواهی انحصار وراثت، پرداخت دیون و تقسیم ترکه، و نیز مواجهه با موانع خاص ارث مانند طلاق یا تعدد زوجات، مشورت با وکلای متخصص ارث از اهمیت بالایی برخوردار است. این رویکرد تخصصی نه تنها از تضییع حقوق احتمالی جلوگیری می کند، بلکه فرآیند پیچیده و زمان بر تقسیم ترکه را نیز تسهیل می نماید.