به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت
به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت، یکی از مسیرهای قانونی مطالبه مهریه محسوب می شود که امکان وصول این حق را برای زوجه فراهم می آورد. این روش به دلیل ماهیت سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی لازم الاجرا، مستقیماً از طریق واحدهای اجرای ثبت اسناد و املاک کشور قابل پیگیری است.
مهریه، مالی است که در زمان عقد نکاح یا پس از آن، طبق توافق طرفین، زوج به زوجه تملیک می کند و حق قانونی و شرعی زن محسوب می شود. به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه شناخته شده و می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. این مطالبه می تواند از دو طریق اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده انجام شود.
انتخاب مسیر صحیح برای مطالبه مهریه، نیازمند آگاهی دقیق از تفاوت ها، مزایا، و محدودیت های هر روش و همچنین آخرین تغییرات قانونی است. پیش از این، بخشنامه هایی وجود داشت که زوجه را ملزم می کرد ابتدا برای مطالبه مهریه به اداره ثبت مراجعه کند و در صورت عدم وصول، سپس به دادگاه مراجعه کند. اما با تصویب قانون برنامه هفتم توسعه در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، این اجبار لغو شده و زوجه این اختیار را دارد که از ابتدا هر یک از دو مرجع (اداره ثبت یا دادگاه) را برای مطالبه مهریه خود انتخاب کند. این تغییر قانونی، آزادی عمل بیشتری را برای زوجه فراهم آورده و اهمیت شناخت دقیق هر دو مسیر را دوچندان می سازد.
درک فرآیند به اجرا گذاشتن مهریه از طریق ثبت
مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، یک راهکار اجرایی برای وصول مهریه ای است که در سند رسمی ازدواج قید شده است. سند ازدواج به دلیل رسمی بودن، قابلیت اجرایی مستقیم از طریق واحدهای اجرای ثبت را دارد و این ویژگی، آن را از اسناد عادی متمایز می کند. درک این فرآیند مستلزم شناخت ماهیت مهریه، بررسی مزایا و محدودیت های روش ثبتی و آگاهی از جدیدترین قوانین مربوطه است.
مهریه چیست؟ ماهیت و انواع حقوقی آن
مهریه، مالی است که بر اساس عقد نکاح و به توافق زوجین، از سوی زوج به زوجه تعلق می گیرد. این مال می تواند شامل هر چیزی باشد که از نظر شرعی و قانونی مالیت داشته و قابل تملیک باشد؛ از سکه طلا، وجه نقد، املاک، خودرو گرفته تا حتی آموزش هنری یا سفر زیارتی. مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند در هر زمانی، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن، مهریه خود را مطالبه کند.
از نظر حقوقی، مهریه به دو دسته اصلی تقسیم می شود:
- مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه، رایج ترین شکل مهریه در ایران است. به این معنا که زوجه می تواند هر زمان که بخواهد، مهریه خود را از زوج مطالبه کند و زوج مکلف به پرداخت آن است. شرط پرداخت این نوع مهریه، صرفاً مطالبه زوجه است و تمکن مالی زوج در لحظه مطالبه، مانع از مطالبه نمی شود، هرچند ممکن است در نحوه پرداخت آن (مثلاً تقسیط) تأثیرگذار باشد.
- مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه علاوه بر مطالبه زوجه، منوط به اثبات استطاعت مالی (توانایی پرداخت) زوج است. به عبارت دیگر، زوجه باید علاوه بر مطالبه، ثابت کند که زوج توانایی پرداخت مهریه را دارد. این امر ممکن است فرآیند مطالبه را پیچیده تر و طولانی تر کند.
سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی، اعتبار ویژه ای دارد و مفاد آن، از جمله مهریه، به عنوان یک دین رسمی و لازم الاجرا تلقی می شود. این ویژگی باعث می شود که مطالبه مهریه نیازی به اثبات در دادگاه نداشته باشد و بتوان مستقیماً برای اجرای آن از طریق اداره ثبت اقدام کرد.
مزایا و محدودیت های روش اجرایی ثبت
مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، دارای ویژگی هایی است که آن را از مطالبه از طریق دادگاه متمایز می کند. آگاهی از این مزایا و محدودیت ها برای انتخاب بهترین مسیر بسیار حائز اهمیت است.
مزایای اجرای مهریه از طریق ثبت:
- سرعت عمل بالاتر: در صورتی که زوجه بتواند اموالی از زوج را شناسایی و معرفی کند، فرآیند اجرای ثبت معمولاً سریع تر از فرآیند دادرسی در دادگاه به نتیجه می رسد.
- عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی اولیه: در این روش، زوجه نیازی به پرداخت هزینه دادرسی (۳.۵ درصد از میزان مهریه) ندارد. حق الاجرا (۵ درصد مبلغ مورد اجرا) بر عهده زوج خواهد بود.
- امکان ممنوع الخروجی سریع: پس از صدور اجراییه از طریق ثبت، زوجه می تواند به سرعت درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند که این امر می تواند اهرمی برای ترغیب زوج به پرداخت مهریه باشد.
- ملاک قرار گرفتن قیمت سکه در روز درخواست: در خصوص مهریه سکه، در روش ثبت، قیمت سکه در روزی که درخواست صدور اجراییه ثبت می شود، ملاک محاسبه قرار می گیرد که می تواند به نفع زوجه باشد.
- عدم شمول مرور زمان بر اجرائیه: اجراییه های صادره از اداره ثبت، مشمول مرور زمان نمی شوند و زوجه می تواند تا هر زمان که بخواهد، آن را پیگیری کند.
- مستقیم بودن عملیات اجرایی: به محض درخواست صدور اجراییه، عملیات اجرایی آغاز می شود و نیازی به تشکیل جلسه دادرسی و صدور حکم اولیه نیست.
محدودیت های اجرای مهریه از طریق ثبت:
- نیاز به معرفی اموال توسط زوجه: اصلی ترین محدودیت این روش، لزوم معرفی اموال مشخص از سوی زوجه است. اگر زوجه اموالی از زوج را برای توقیف نشناسد یا اموال به نام زوج نباشد، فرآیند با مشکل مواجه می شود. البته امکان استعلام از مراجع چهارگانه نیز وجود دارد.
- عدم رسیدگی به اعسار و تقسیط در مرحله ثبت: اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به ادعای اعسار (ناتوانی مالی) زوج را ندارد. اگر زوج مدعی اعسار باشد، باید به دادگاه مراجعه و درخواست اعسار و تقسیط مهریه را مطرح کند.
- عدم امکان توقیف اموالی که به نام زوج نیست: اداره ثبت تنها می تواند اموالی را توقیف کند که به طور رسمی به نام زوج ثبت شده باشند. اموال منقولی که مالکیت آن ها به آسانی قابل اثبات نیست یا اموالی که به نام شخص دیگری است، از طریق ثبت قابل توقیف نیستند.
با در نظر گرفتن این مزایا و محدودیت ها، انتخاب روش ثبت برای زنانی که از وجود اموال ثبت شده به نام همسرشان اطمینان دارند، می تواند گزینه ای کارآمد و سریع باشد.
تغییرات کلیدی در قانون مطالبه مهریه (قانون برنامه هفتم توسعه)
یکی از مهم ترین تحولات حقوقی اخیر در زمینه مطالبه مهریه که تأثیر بسزایی بر رویه قضایی و انتخاب مسیر مطالبه دارد، مربوط به لغو اجبار مراجعه اولیه به اداره ثبت است. پیش از این، بخشنامه هایی، از جمله بخشنامه سال ۱۳۹۸ قوه قضائیه، زوجه را ملزم می کرد که ابتدا برای مطالبه مهریه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک مراجعه کند و در صورت عدم حصول نتیجه (مثلاً شناسایی نشدن مال در مدت معین یا عدم اجرای مفاد سند)، گواهی عدم امکان اجرای مهریه را از ثبت دریافت کرده و سپس با این گواهی به دادگاه خانواده مراجعه کند.
هدف از این بخشنامه ها، کاهش حجم پرونده های ورودی به دادگاه ها و حل و فصل سریع تر اختلافات از طریق مراجع ثبتی بود. اما این رویکرد، در برخی موارد، موجب اطاله دادرسی و سرگردانی زوجه در مراجع مختلف می شد.
با تصویب قانون برنامه هفتم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، این اجبار قانونی لغو گردید. به موجب این قانون جدید، زوجه برای مطالبه مهریه خود، آزادی عمل کامل دارد که از همان ابتدا، مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند یا مسیر اجرای ثبت را انتخاب نماید. این تغییر، گام مهمی در جهت تسهیل فرآیند مطالبه مهریه برای زنان محسوب می شود و به آن ها اجازه می دهد بر اساس شرایط خاص خود و با مشورت وکیل، بهترین و کارآمدترین راه را برگزینند.
تغییرات قانون برنامه هفتم توسعه در اردیبهشت ۱۴۰۳، اجبار مراجعه اولیه به اداره ثبت برای مطالبه مهریه را لغو کرده و زوجه اکنون می تواند مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند یا مسیر ثبت را برگزیند.
این تحول، بار دیگر بر اهمیت آگاهی دقیق از وضعیت مالی زوج و همچنین مشورت با وکیل متخصص پیش از هر اقدامی تأکید می کند تا زوجه بتواند با شناخت کامل از دو مسیر موجود، تصمیمی آگاهانه و مطابق با منافع خود اتخاذ نماید.
مراحل گام به گام به اجرا گذاشتن مهریه در اداره ثبت
مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، یک فرآیند حقوقی مشخص و گام به گام دارد که آشنایی با جزئیات آن، برای زوجه و وکیل او ضروری است. این مراحل شامل ثبت نام اولیه، درخواست صدور اجراییه، تشکیل پرونده در اداره ثبت، ابلاغ به زوج و در نهایت، توقیف و وصول مهریه است.
گام اول: ثبت نام در سامانه ثنا و احراز هویت
اولین گام برای آغاز هرگونه اقدام حقوقی در مراجع قضایی و ثبتی، از جمله مطالبه مهریه، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (سامانه ثنا) است. این سامانه به منظور تسریع در فرآیند ابلاغ اوراق قضایی و اجرایی و کاهش مراجعات حضوری ایجاد شده است.
مراحل ثبت نام:
- ثبت نام اولیه آنلاین: متقاضی می تواند با مراجعه به وب سایت سامانه ثنا، اطلاعات اولیه خود را وارد کند.
- احراز هویت حضوری یا آنلاین: پس از ثبت نام اولیه، برای احراز هویت نهایی، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه شود. در حال حاضر امکان احراز هویت الکترونیکی از طریق اپلیکیشن های مورد تایید قوه قضائیه نیز فراهم شده است. در این مرحله، اطلاعات هویتی شامل کد ملی، شناسنامه، و اطلاعات تماس به دقت ثبت و تأیید می شوند.
پس از تکمیل فرآیند ثبت نام و احراز هویت، یک نام کاربری و رمز عبور به متقاضی اختصاص داده می شود که برای ورود به سامانه ثنا و مشاهده ابلاغیه ها و پیگیری وضعیت پرونده ضروری است. تمامی ابلاغیه های مربوط به پرونده مهریه، از جمله اجراییه، از طریق این سامانه برای زوجین ارسال خواهد شد.
گام دوم: مراجعه به دفترخانه تنظیم کننده عقدنامه و درخواست صدور اجرائیه
پس از ثبت نام در سامانه ثنا، گام بعدی مراجعه به دفترخانه ای است که سند ازدواج در آن به ثبت رسیده است. این مرحله، آغاز رسمی فرآیند اجرایی مهریه از طریق ثبت است.
مدارک مورد نیاز:
- اصل عقدنامه (سند ازدواج): این سند، مبنای اصلی مطالبه مهریه است و رسمی بودن آن، مجوز اجرای از طریق ثبت را می دهد. در صورت عدم دسترسی به اصل، رونوشت برابر با اصل از دفترخانه قابل دریافت است.
- اصل شناسنامه و کارت ملی زوجه (یا وکیل): برای احراز هویت متقاضی ضروری است.
- وکالتنامه رسمی (در صورت وجود وکیل): اگر زوجه از طریق وکیل اقدام می کند، ارائه وکالتنامه معتبر الزامی است.
نحوه تکمیل فرم درخواست صدور اجرائیه مهریه:
زوجه یا وکیل او باید فرم مخصوص درخواست صدور اجراییه را که توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تنظیم شده است، با دقت تکمیل کند. این فرم شامل اطلاعات هویتی زوجه و زوج، میزان مهریه مورد مطالبه (به صورت کامل یا بخشی از آن) و سایر مشخصات مربوط به سند ازدواج است.
نقش و وظیفه سردفتر:
سردفتر، پس از احراز هویت متقاضی و بررسی مدارک، وظیفه دارد:
- درخواست زوجه را ثبت کند.
- اجراییه مهریه را صادر نماید.
- پرونده اجرایی را به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل (معمولاً محل اقامت زوج یا محل وقوع عقد) ارسال کند.
این ارسال معمولاً از طریق پست پیشتاز انجام می شود تا فرآیند به جریان افتد. سردفتر همچنین موظف است مراتب صدور اجراییه را به اطلاع زوج برساند.
گام سوم: تشکیل پرونده در اداره اجرای ثبت
پس از اینکه درخواست صدور اجراییه مهریه توسط دفترخانه ثبت کننده عقدنامه صادر و به اداره اجرای ثبت ارسال شد، پرونده وارد مرحله جدیدی می شود. این مرحله شامل پذیرش درخواست و تشکیل پرونده اجرایی در اداره ثبت است.
مسیر پرونده از دفترخانه تا اداره ثبت:
مدارک ارسالی از دفترخانه، که شامل درخواست صدور اجراییه و تصویر سند ازدواج است، به واحد مربوطه در اداره اجرای ثبت منطقه (معمولاً اداره پنجم مهریه در شهرهای بزرگ) تحویل داده می شود. کارشناسان اداره ثبت، صحت و کامل بودن مدارک را بررسی می کنند. در صورت نقص مدارک، به متقاضی جهت رفع نقص اطلاع داده می شود.
دریافت شماره پرونده اجرایی:
پس از تأیید مدارک و تشکیل پرونده، یک شماره پرونده اجرایی منحصر به فرد به آن اختصاص می یابد. این شماره برای پیگیری های بعدی، استعلام وضعیت پرونده، و هرگونه مکاتبه با اداره ثبت ضروری است. متقاضی (زوجه یا وکیل او) می تواند با مراجعه به اداره ثبت یا از طریق سامانه ثنا، این شماره را دریافت و از روند پیشرفت پرونده مطلع شود.
در این مرحله، پرونده آماده ابلاغ به زوج و آغاز عملیات اجرایی است.
گام چهارم: ابلاغ اجرائیه به زوج
پس از تشکیل پرونده اجرایی در اداره ثبت، نوبت به ابلاغ رسمی اجراییه به زوج می رسد. این گام از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا با ابلاغ اجراییه، مهلت قانونی برای زوج جهت انجام تعهداتش آغاز می شود.
توضیح مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت یا معرفی مال:
مطابق ماده ۲۰ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا، از تاریخ ابلاغ اجراییه، زوج ۱۰ روز مهلت دارد تا یکی از اقدامات زیر را انجام دهد:
- پرداخت مهریه: تمام مبلغ مهریه یا بخشی از آن را که مطالبه شده است، پرداخت کند.
- ترتیب پرداخت: با زوجه به توافق رسیده و ترتیبی برای پرداخت مهریه (مثلاً تقسیط) تعیین کند.
- معرفی مال: اموالی از خود را معرفی کند که اجرای سند را میسر سازد (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی).
- اعلام عدم تمکن: اگر قادر به اجرای مفاد اجراییه نیست و مالی برای معرفی ندارد، صراحتاً این موضوع را اعلام کند. در این صورت، زوجه می تواند از طریق دادگاه، درخواست اعسار و تقسیط را مطرح کند.
نحوه ابلاغ و پیامک اجراییه مهریه:
ابلاغ اجراییه به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه ثنا برای زوج ارسال می شود. علاوه بر ابلاغ الکترونیک، ممکن است پیامکی نیز به شماره تلفن همراه ثبت شده زوج در سامانه ثنا ارسال شود تا وی از صدور اجراییه مطلع گردد. این پیامک شامل اطلاعاتی نظیر شماره پرونده اجرایی و لزوم مراجعه به سامانه ثنا برای مشاهده جزئیات اجراییه است. تاریخ رویت ابلاغیه در سامانه ثنا، مبدأ محاسبه مهلت ۱۰ روزه زوج خواهد بود.
عدم اقدام زوج در این مهلت ۱۰ روزه، به زوجه این امکان را می دهد که برای شناسایی و توقیف اموال وی اقدام کند.
گام پنجم: شناسایی و معرفی اموال زوج جهت توقیف
اگر زوج ظرف مهلت ۱۰ روزه پس از ابلاغ اجراییه، مهریه را پرداخت نکرده یا ترتیبی برای پرداخت آن نداده باشد، گام بعدی برای زوجه، شناسایی و معرفی اموال زوج به اداره اجرای ثبت است تا این اموال توقیف و در نهایت از طریق فروش آن ها، مهریه وصول شود.
اهمیت معرفی دقیق اموال:
در این مرحله، معرفی دقیق و کامل اموال زوج توسط زوجه (یا وکیل او) از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. هرچه اطلاعات زوجه از اموال زوج کامل تر باشد، فرآیند توقیف سریع تر و با موفقیت بیشتری انجام خواهد شد. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:
- املاک: آپارتمان، زمین، مغازه، ویلا و … (با ارائه پلاک ثبتی یا آدرس دقیق).
- خودرو: اتومبیل، موتورسیکلت (با ارائه مشخصات پلاک یا شماره شاسی).
- حساب های بانکی: موجودی حساب های بانکی در هر بانکی (با ذکر نام بانک و شماره حساب).
- سهام و اوراق بهادار: سهام شرکت ها، اوراق مشارکت، صندوق های سرمایه گذاری (از طریق شرکت سپرده گذاری مرکزی).
- حقوق و مزایای کارمندان: حقوق ماهانه، پاداش، مزایا (از طریق مکاتبه با محل کار).
- سایر اموال منقول: هرگونه مال ارزشمند دیگر که قابل شناسایی و توقیف باشد.
مکاتبه با مراجع مربوطه (استعلام سه گانه/چهارگانه):
در صورتی که زوجه به اموال زوج دسترسی نداشته باشد یا نتواند به صورت دقیق آن ها را معرفی کند، می تواند از اداره اجرای ثبت درخواست کند تا با مراجع ذی ربط مکاتبه و نسبت به شناسایی اموال زوج اقدام کند. این مکاتبات معمولاً شامل موارد زیر است:
- بانک مرکزی: برای شناسایی حساب های بانکی زوج در تمامی بانک ها و توقیف موجودی آن ها.
- اداره راهنمایی و رانندگی (راهور): برای شناسایی خودروها و وسایل نقلیه به نام زوج.
- اداره ثبت اسناد و املاک کشور: برای شناسایی املاک و مستغلات به نام زوج.
- شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه: برای شناسایی سهام، اوراق بهادار و اوراق مشارکت زوج.
نحوه توقیف حقوق و مزایای کارمندان:
اگر زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زوجه می تواند درخواست توقیف بخشی از حقوق و مزایای وی را به اداره ثبت ارائه دهد. میزان توقیف حقوق به وضعیت تأهل و تعداد فرزندان زوج بستگی دارد:
- اگر زوج زن یا فرزند نداشته باشد، یک چهارم (۲۵ درصد) حقوق و مزایای او قابل توقیف است.
- در غیر این صورت (دارا بودن زن یا فرزند)، یک سوم (۳۳.۳ درصد) حقوق و مزایای او توقیف می شود.
اداره ثبت پس از صدور دستور توقیف، مراتب را به سازمان یا اداره محل کار زوج ابلاغ می کند و آن سازمان موظف است ماهانه مبلغ تعیین شده را از حقوق زوج کسر و به حساب اداره ثبت واریز کند تا به زوجه پرداخت شود.
گام ششم: ارزیابی و مزایده اموال توقیف شده
پس از شناسایی و توقیف اموال زوج، مرحله بعدی ارزیابی و در صورت لزوم، مزایده این اموال برای وصول مهریه است. این مرحله نیاز به دقت و رعایت تشریفات قانونی دارد.
نقش کارشناس رسمی دادگستری:
اموال توقیف شده، اعم از منقول (مانند خودرو، سهام) و غیرمنقول (مانند ملک)، توسط یک کارشناس رسمی دادگستری که در رشته مربوطه تخصص دارد، ارزیابی و قیمت گذاری می شوند. هدف از این ارزیابی، تعیین قیمت عادلانه و پایه برای فروش در مزایده است. هزینه کارشناسی معمولاً در ابتدا توسط زوجه پرداخت می شود، اما در نهایت از زوج وصول خواهد شد.
نحوه برگزاری مزایده و چگونگی دریافت مهریه:
پس از تعیین قیمت پایه توسط کارشناس، اداره اجرای ثبت اقدام به برگزاری مزایده می کند. مزایده با رعایت تشریفات قانونی، از جمله نشر آگهی در روزنامه ها و اطلاع رسانی عمومی، برگزار می شود. بالاترین قیمت پیشنهادی که کمتر از قیمت پایه نباشد، برنده مزایده خواهد بود. در صورتی که در مزایده خریداری پیدا نشود یا زوجه خود تمایل داشته باشد، می تواند در قبال مهریه، معادل قیمت کارشناسی شده مال را قبول کند.
وجوه حاصل از فروش مال توقیف شده در مزایده، پس از کسر هزینه های اجرایی (مانند حق الاجرا، هزینه کارشناسی، هزینه آگهی)، به زوجه پرداخت می شود تا مهریه او وصول شود. اگر مبلغ حاصل از فروش کمتر از کل مهریه باشد، زوجه می تواند برای باقی مانده مهریه از سایر اموال زوج پیگیری کند. اگر نیز بیشتر باشد، مابقی به زوج بازگردانده می شود.
گام هفتم: دریافت گواهی عدم امکان اجرای مهریه از ثبت و مراجعه به دادگاه (در صورت لزوم)
در برخی موارد، علیرغم پیگیری های زوجه از طریق اداره ثبت، امکان وصول مهریه به دلایل مختلف فراهم نمی شود. در چنین شرایطی، زوجه می تواند با دریافت گواهی خاصی از اداره ثبت، به دادگاه خانواده مراجعه کند.
شرایط و موارد دریافت این گواهی:
اگر پس از طی مراحل فوق، اداره ثبت نتواند اموالی از زوج را شناسایی و توقیف کند، یا اموال توقیف شده برای پرداخت کل مهریه کافی نباشد، یا اموال موجود از مستثنیات دین محسوب شوند، اداره ثبت می تواند گواهی عدم امکان اجرای مهریه (یا گواهی خاتمه عملیات اجرایی) را صادر کند. این گواهی به معنای این است که از طریق مسیر اجرایی ثبت، امکان وصول کامل یا بخشی از مهریه وجود ندارد.
ادامه فرآیند در دادگاه خانواده:
با دریافت این گواهی، زوجه می تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، مطالبه مهریه خود را ادامه دهد. در این مرحله، دادگاه می تواند به ادعای اعسار زوج رسیدگی کرده، مهریه را تقسیط کند، یا حکم به توقیف اموالی بدهد که از طریق ثبت قابل توقیف نبوده اند (مانند برخی اموال منقول). همچنین، در صورت عدم معرفی یا شناسایی اموال، دادگاه می تواند حکم جلب زوج را صادر کند (البته با رعایت بخشنامه های مربوط به حبس مهریه و مستثنیات دین).
این گام، پل ارتباطی بین مسیر اجرایی ثبت و مسیر قضایی دادگاه است و به زوجه این امکان را می دهد که در صورت عدم موفقیت کامل در یک مسیر، از طریق مسیر دیگر پیگیری قانونی را ادامه دهد.
نکات مهم و کلیدی حقوقی
در فرآیند به اجرا گذاشتن مهریه، آگاهی از برخی نکات حقوقی خاص می تواند به زوجه و وکیل او کمک شایانی کند تا با چالش های احتمالی بهتر کنار بیایند و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنند.
مستثنیات دین چیست؟
یکی از مفاهیم کلیدی در توقیف اموال، بحث مستثنیات دین است. این اصطلاح به آن دسته از اموالی اشاره دارد که قانونگذار برای حفظ حداقل های زندگی مدیون (در اینجا زوج) از توقیف آن ها جلوگیری کرده است. هدف، تضمین این است که فرد پس از پرداخت دیون خود، بی خانمان و بی چیز نشود.
تعریف و مثال های رایج:
مستثنیات دین شامل مواردی است که برای ادامه حیات و حفظ کرامت انسانی مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری است. مثال های رایج آن عبارتند از:
- مسکن متناسب با نیاز: منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون و خانواده اوست و تنها محل سکونت او محسوب می شود. اگر زوج چند خانه داشته باشد، تنها یکی از آن ها که در شأن اوست، مستثنیات دین محسوب می شود.
- اثاثیه ضروری زندگی: وسایل و اسباب معیشتی مورد نیاز برای زندگی که جنبه لوکس و تجملاتی ندارند.
- ابزار و وسایل کار: ابزاری که برای کسب و کار و امرار معاش مدیون ضروری است (مانند خودروی تاکسی، ابزار کشاورزی، وسایل حرفه ای پزشک).
- برخی از وسایل نقلیه: خودرویی که وسیله امرار معاش مدیون است یا برای حمل و نقل ضروری او و خانواده اش لازم است.
- ودایع و سپرده های بانکی محدود: مبلغی از پول نقد یا موجودی حساب که برای تأمین معاش ضروری مدیون و خانواده او در یک ماه لازم است.
- خوراک و پوشاک ضروری: آذوقه و لباس مورد نیاز برای یک ماه مدیون و خانواده او.
- نصف حقوق وظیفه یا مستمری: تا حدودی که برای معیشت مدیون ضروری است.
نحوه اعتراض زوج به توقیف مستثنیات دین:
اگر اموالی از زوج توقیف شود که وی آن ها را جزو مستثنیات دین بداند، می تواند با ارائه مدارک و دلایل کافی، به اداره اجرای ثبت (و در صورت نیاز به دادگاه) اعتراض کند. مرجع رسیدگی به این اعتراض، بررسی می کند که آیا مال توقیف شده واقعاً جزو مستثنیات دین است یا خیر. در صورت پذیرش اعتراض، مال از توقیف خارج می شود. این امر نشان می دهد که حتی با توقیف مال، فرآیند وصول مهریه ممکن است با چالش هایی روبرو شود که نیاز به پیگیری دقیق حقوقی دارد.
بخشنامه های مهم قوه قضاییه
قوه قضاییه برای ایجاد رویه واحد و رفع ابهامات در پرونده های مهریه، بخشنامه هایی صادر می کند که تأثیر مستقیمی بر نحوه اجرای مهریه دارند. یکی از مهم ترین این بخشنامه ها، مربوط به جلوگیری از حبس و زندانی شدن زوج به دلیل عدم پرداخت مهریه است.
بخشنامه جلوگیری از حبس مهریه و تعدیل آن (بخشنامه ۹۰۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۱۳۹۷/۷/۲۲ رئیس قوه قضاییه):
با توجه به افزایش غیرمتعارف قیمت سکه در سال های اخیر و ناتوانی بسیاری از زوجین در پرداخت مهریه (به ویژه مهریه های سنگین سکه ای)، این بخشنامه صادر شد. هدف اصلی آن، جلوگیری از زندانی شدن افرادی بود که به دلیل ناتوانی مالی، قادر به پرداخت مهریه به تعداد سکه های تعیین شده نبودند. مفاد اصلی این بخشنامه عبارت بودند از:
- رسیدگی خارج از نوبت به درخواست تعدیل: دادگاه ها مکلف شدند به درخواست های تعدیل مهریه (درخواست تقسیط یا تغییر میزان اقساط) از سوی زوج، به صورت خارج از نوبت و بدون تعیین وقت رسیدگی طولانی، رسیدگی کنند.
- افزایش مهلت تادیه متناسب با وضعیت مالی: دادگاه ها باید مهلت های پرداخت اقساط را متناسب با وضعیت مالی و توانایی پرداخت زوج (محکوم علیه) تعیین یا افزایش دهند تا از زندانی شدن او جلوگیری شود.
این بخشنامه تاکید دارد که هدف، وصول مهریه است نه حبس زوج، و باید با در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی و توانایی مالی مدیون، راه حل های انسانی تر و عملی تر برای پرداخت مهریه اتخاذ شود. مسئولیت اجرای این بخشنامه بر عهده رئیس کل دادگستری هر استان گذاشته شده بود.
سایر بخشنامه های مرتبط:
علاوه بر بخشنامه فوق، بخشنامه های دیگری نیز در طول زمان صادر شده اند که به مسائل مختلفی از جمله نحوه استعلام اموال، تشریفات اجرایی، و همکاری بین مراجع ثبتی و قضایی می پردازند. آگاهی از این بخشنامه ها برای وکلای متخصص و افراد درگیر با پرونده های مهریه ضروری است تا بتوانند از جدیدترین رویه ها و دستورالعمل ها مطلع باشند و بهترین راهکار را اتخاذ کنند.
موارد خاص در اجرای مهریه
فرآیند اجرای مهریه همیشه یک مسیر خطی و ساده نیست و ممکن است با شرایط خاص و پیچیدگی های حقوقی روبرو شود که نیازمند توجه ویژه است.
فوت زوج و نحوه مطالبه از ورثه:
اگر زوج قبل از پرداخت مهریه فوت کند، مهریه زوجه به قوت خود باقی است و از ماترک (اموال به جا مانده) زوج متوفی قابل مطالبه خواهد بود. در این حالت، زوجه باید ابتدا از طریق دادگاه اقدام به دریافت گواهی انحصار وراثت کند تا ورثه قانونی و سهم الارث هر یک مشخص شود. سپس می تواند با مراجعه به اداره ثبت (در صورت وجود سند رسمی مهریه) یا دادگاه خانواده، مطالبه مهریه خود را از اموال متوفی پیگیری کند. نکته مهم این است که مهریه، قبل از تقسیم ارث بین وراث، باید از کل دارایی های متوفی پرداخت شود و ورثه نمی توانند مدعی شوند که از پرداخت مهریه معاف هستند.
وکالت در مطالبه مهریه:
زوجه می تواند امور مربوط به مطالبه و اجرای مهریه را به وکیل متخصص بسپارد. در این صورت، وکیل با داشتن وکالتنامه رسمی و معتبر، تمامی مراحل از ثبت درخواست صدور اجراییه در دفترخانه تا توقیف اموال و وصول مهریه را به نمایندگی از زوجه پیگیری خواهد کرد. حضور وکیل می تواند به دلیل آگاهی از جزئیات قانونی و سرعت بخشیدن به روند کار، بسیار مؤثر باشد.
انصراف از اجرای مهریه در ثبت (شرایط و هزینه ها):
زوجه هر زمان که بخواهد، می تواند از پیگیری اجرای مهریه در اداره ثبت انصراف دهد. این انصراف ممکن است به دلیل سازش با زوج، پرداخت مهریه، یا تصمیم به پیگیری از طریق دادگاه باشد. برای انصراف، زوجه باید درخواست کتبی خود را به اداره ثبت ارائه دهد. در صورت انصراف، پرونده اجرایی مختومه می شود. اگر در این مرحله اموالی توقیف شده باشد، از توقیف خارج می شود. در خصوص هزینه ها، اگر عملیات اجرایی به مرحله مزایده رسیده باشد، ممکن است نیم درصد حق الاجرا به اداره ثبت تعلق گیرد، اما اگر قبل از آن انصراف دهد، معمولاً هزینه ای از این بابت از زوجه دریافت نمی شود.
فروش یا انتقال اموال توسط زوج پس از ابلاغ اجرائیه (فرار از دین):
اگر زوج پس از ابلاغ اجراییه مهریه (یا حتی قبل از آن و با علم به مطالبه قریب الوقوع مهریه)، اقدام به فروش یا انتقال صوری اموال خود به اشخاص دیگر کند با هدف اینکه زوجه نتواند مهریه خود را وصول کند، این عمل می تواند تحت عنوان فرار از دین یا معامله به قصد فرار از دین پیگیری شود. در چنین مواردی، زوجه می تواند از طریق دادگاه حقوقی (و گاهی کیفری) با ارائه دادخواست ابطال معامله یا اعلام فرار از دین، معامله را باطل کرده و اموال را مجدداً به ملکیت زوج بازگرداند تا امکان توقیف آن ها برای مهریه فراهم شود. این مورد یک فرآیند پیچیده حقوقی است که نیاز به اثبات قصد فرار از دین توسط زوج دارد و معمولاً نیازمند وکیل متخصص است.
نقش وکیل متخصص مهریه
در پرونده های مربوط به مهریه، چه از طریق اداره ثبت و چه از طریق دادگاه خانواده، حضور یک وکیل متخصص می تواند تفاوت چشمگیری در روند و نتیجه پرونده ایجاد کند. مسائل حقوقی خانوادگی، به ویژه مهریه، پیچیدگی های خاص خود را دارند که نیازمند دانش و تجربه فراوان است.
چرا به وکیل نیاز دارید؟ (تسریع، کاهش خطا، آگاهی از جزئیات):
- تسریع در فرآیند: وکلای متخصص با اشراف کامل به رویه های اداری و قضایی، می توانند مراحل مطالبه مهریه را با سرعت و کارآمدی بیشتری پیش ببرند. آن ها از مسیرهای صحیح و میان برهای قانونی آگاه هستند و زمان بندی دقیق برای هر گام را می دانند.
- کاهش خطا و اشتباهات: کوچک ترین اشتباه در تکمیل فرم ها، معرفی اموال، یا رعایت تشریفات قانونی می تواند موجب اطاله دادرسی یا حتی از دست رفتن برخی حقوق شود. وکیل با دقت و تجربه خود، از بروز چنین خطاهایی جلوگیری می کند.
- آگاهی از جزئیات و تغییرات قانونی: قوانین مربوط به مهریه، به ویژه بخشنامه ها و رویه های قضایی، همواره در حال تغییر و به روز رسانی هستند. یک وکیل متخصص همواره از آخرین تغییرات قانونی مطلع است و می تواند بهترین استراتژی را بر اساس قوانین روز به کار گیرد. برای مثال، آگاهی از لغو اجبار مراجعه اولیه به ثبت، یک مزیت مهم محسوب می شود.
- معرفی و توقیف مؤثر اموال: وکیل با تجربه در شناسایی انواع اموال قابل توقیف (مانند حساب های بانکی، سهام، املاک و حقوق) مهارت دارد و می تواند با مکاتبات صحیح با مراجع مربوطه، به طور مؤثر اقدام به توقیف اموال کند.
- دفاع در برابر ادعای اعسار و مستثنیات دین: در صورتی که زوج ادعای اعسار کند یا مالی را جزو مستثنیات دین بداند، وکیل متخصص می تواند با ارائه لوایح دفاعی قوی و مستند، از حقوق زوجه دفاع کند.
- مذاکره و سازش: وکیل می تواند به عنوان یک واسطه حرفه ای، در مذاکرات با زوج یا وکیل او حضور یابد و شرایط سازش را به بهترین شکل برای زوجه فراهم کند.
چگونگی انتخاب وکیل مناسب:
برای انتخاب وکیل متخصص مهریه، به نکات زیر توجه کنید:
- تخصص در دعاوی خانواده: اطمینان حاصل کنید که وکیل در حوزه دعاوی خانوادگی، به ویژه مهریه، تخصص و تجربه کافی دارد.
- تجربه عملی: از سوابق و تجربه وکیل در پرونده های مشابه مطلع شوید.
- صداقت و شفافیت: وکیل باید در مورد هزینه ها، روند پرونده، و نتایج احتمالی با شما صادق باشد.
- توانایی برقراری ارتباط: وکیلی را انتخاب کنید که بتوانید با او به راحتی ارتباط برقرار کرده و او به تمامی سوالات شما پاسخ دهد.
مقایسه جامع: مطالبه مهریه از طریق ثبت در برابر دادگاه خانواده
انتخاب بین مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت یا دادگاه خانواده، تصمیمی کلیدی است که نیازمند بررسی دقیق مزایا و معایب هر دو روش است. با توجه به آخرین تغییرات قانونی که اجبار مراجعه اولیه به ثبت را لغو کرده، این انتخاب اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در جدول زیر، مقایسه ای جامع از این دو روش ارائه شده است:
| معیار | روش اجرای ثبت | روش دادگاه خانواده |
|---|---|---|
| سرعت | بالاتر (در صورت شناسایی سریع مال) | پایین تر (نیاز به دادرسی و صدور حکم) |
| هزینه اولیه زوجه | ناچیز (حق الاجرا بر عهده زوج) | ۳.۵% مبلغ مهریه (هزینه دادرسی) |
| نیاز به معرفی مال | حتماً باید مال معرفی شود یا استعلام گرفته شود. | در صورت عدم وجود مال، می توان اعسار و تقسیط را درخواست کرد. |
| ممنوع الخروجی | امکان ممنوع الخروجی سریع از ابتدا. | معمولاً پس از صدور حکم قطعی و در صورت عدم پرداخت. |
| رسیدگی به اعسار | مرجع رسیدگی نیست و پرونده به دادگاه ارجاع می شود. | مرجع اصلی رسیدگی به اعسار و تقسیط مهریه. |
| ملاک قیمت سکه | قیمت سکه در روز ثبت درخواست صدور اجراییه. | قیمت سکه در روز اجرای حکم (پرداخت اقساط). |
| مرور زمان | شامل مرور زمان نمی شود و اجراییه تا هر زمان قابل پیگیری است. | اگر پس از ۵ سال از صدور اجراییه در دادگاه اقدام نشود، بلااثر می شود. |
| توقیف حقوق | بسیار سریع تر و از ابتدای فرآیند. | پس از صدور حکم قطعی دادگاه. |
راهنمای انتخاب روش مناسب
با توجه به لغو اجبار مراجعه اولیه به ثبت، اکنون زوجه می تواند آگاهانه یکی از این دو مسیر را انتخاب کند. انتخاب روش مناسب، به شرایط خاص هر پرونده و وضعیت مالی زوج بستگی دارد:
-
چه زمانی روش ثبت ارجحیت دارد؟
- اطمینان از وجود اموال ثبت شده: اگر زوجه از وجود اموالی مانند ملک، خودرو، سهام یا موجودی قابل توجه در حساب های بانکی به نام زوج اطمینان دارد و می تواند مشخصات آن ها را معرفی کند، روش ثبت به دلیل سرعت و عدم نیاز به هزینه دادرسی اولیه، ارجحیت دارد.
- نیاز به ممنوع الخروجی سریع: در صورتی که زوجه قصد دارد به سرعت از خروج زوج از کشور جلوگیری کند، ثبت گزینه مناسبی است.
- کاهش هزینه های اولیه: اگر زوجه تمایل به پرداخت هزینه دادرسی اولیه ندارد، روش ثبت گزینه بهتری است، زیرا حق الاجرا در نهایت بر عهده زوج خواهد بود.
-
چه زمانی دادگاه خانواده مناسب تر است؟
- عدم اطلاع از اموال زوج: اگر زوجه از وجود اموال مشخصی به نام زوج بی اطلاع است یا می داند که زوج مالی ندارد، مراجعه مستقیم به دادگاه خانواده می تواند منطقی تر باشد. در این صورت، امکان درخواست استعلام اموال از دادگاه، بررسی اعسار زوج و تعیین تقسیط مهریه فراهم می شود.
- مهریه عندالاستطاعه: در مورد مهریه عندالاستطاعه، از آنجایی که اثبات استطاعت زوج الزامی است و اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به این موضوع را ندارد، مراجعه به دادگاه خانواده ضروری است.
- پیچیدگی های حقوقی: در مواردی که پرونده دارای پیچیدگی های حقوقی خاصی است (مانند بحث فرار از دین، ابطال معاملات صوری و…)، دادگاه خانواده مرجع صالح و توانمندتری برای رسیدگی است.
- درخواست اعسار زوج: اگر از ابتدا مشخص است که زوج توان پرداخت کامل مهریه را ندارد و احتمالاً درخواست اعسار خواهد داد، مراجعه به دادگاه خانواده که مرجع رسیدگی به اعسار است، فرآیند را تسهیل می کند.
در نهایت، انتخاب روش مناسب باید با دقت و پس از مشاوره با وکیل متخصص مهریه صورت گیرد تا تمامی جنبه های پرونده سنجیده شده و بهترین استراتژی برای وصول مهریه اتخاذ شود.
سوالات متداول
آیا می توان همزمان مهریه را هم از طریق ثبت و هم از طریق دادگاه مطالبه کرد؟
خیر، زوجه نمی تواند همزمان تمام مهریه خود را از هر دو مرجع (ثبت و دادگاه) مطالبه کند، زیرا مطالبه یک دین واحد از دو مرجع به صورت همزمان امکان پذیر نیست. با این حال، زوجه می تواند بخشی از مهریه را از طریق اداره ثبت و بخش دیگر را از طریق دادگاه مطالبه کند. این تفکیک معمولاً زمانی اتفاق می افتد که بخشی از مهریه از طریق ثبت قابل توقیف باشد و برای مابقی نیاز به رسیدگی دادگاه (مانند اعسار یا شناسایی اموال پیچیده تر) باشد.
اگر زوج هیچ اموالی نداشته باشد، آیا اجرای ثبت فایده ای دارد؟
اگر زوج هیچ اموال ثبت شده ای نداشته باشد و زوجه نیز نتواند مالی را شناسایی و معرفی کند، مراجعه اولیه به اداره ثبت ممکن است در نهایت به صدور گواهی عدم امکان اجرای مهریه منجر شود. در این شرایط، تنها فایده احتمالی از طریق ثبت، امکان ممنوع الخروجی سریع زوج است. اما برای وصول مهریه، لازم است به دادگاه خانواده مراجعه شود تا امکان طرح درخواست اعسار و تقسیط برای زوج فراهم شود و در صورت عدم پرداخت اقساط، سایر تدابیر قانونی اتخاذ گردد.
بعد از انصراف از ثبت، آیا می توان به دادگاه مراجعه کرد؟
بله، زوجه می تواند هر زمان که بخواهد از پیگیری اجرای مهریه در اداره ثبت انصراف دهد و با دریافت گواهی از اداره ثبت (در صورت لزوم)، برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه کند. این امر به ویژه زمانی کاربرد دارد که زوجه در مراحل ثبت به نتیجه مطلوب نرسیده باشد و تصمیم به پیگیری از طریق دادگاه بگیرد.
آیا می توان مهریه را فقط از حقوق زوج توقیف کرد؟
بله، در صورتی که زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زوجه می تواند درخواست توقیف بخشی از حقوق و مزایای وی را به اداره ثبت ارائه دهد. بر اساس قانون، یک چهارم حقوق زوج بدون همسر و فرزند و یک سوم حقوق زوج دارای همسر و فرزند، قابل توقیف برای مهریه است. این توقیف تا زمان وصول کامل مهریه ادامه خواهد داشت.
مهریه عندالاستطاعه چگونه از طریق ثبت پیگیری می شود؟
مهریه عندالاستطاعه به دلیل نیاز به اثبات توانایی مالی زوج، از طریق اداره ثبت به صورت مستقیم قابل پیگیری نیست. اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به ادعای استطاعت یا اعسار را ندارد. بنابراین، برای مطالبه مهریه عندالاستطاعه، زوجه باید مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کند تا دادگاه به ادعای استطاعت زوج رسیدگی و در صورت اثبات، حکم به پرداخت مهریه صادر کند.
آیا برای به اجرا گذاشتن مهریه، طلاق لازم است؟
خیر، مطالبه مهریه نیازی به وقوع طلاق ندارد. به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد (چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن) آن را مطالبه کند. طلاق صرفاً یکی از شرایطی است که معمولاً زن در آن زمان اقدام به مطالبه مهریه می کند، اما شرط لازم برای مطالبه نیست.
مدت زمان تقریبی به اجرا گذاشتن مهریه چقدر است؟
مدت زمان به اجرا گذاشتن مهریه بسته به شرایط پرونده، وجود اموال، و مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه) بسیار متغیر است. از طریق اداره ثبت، در صورت شناسایی سریع اموال و عدم اعتراض زوج، ممکن است فرآیند در چند ماه به نتیجه برسد. اما در صورت عدم وجود اموال یا نیاز به مراجعه به دادگاه، این زمان می تواند تا یک سال یا بیشتر به طول بینجامد. پرونده های پیچیده حقوقی، مانند فرار از دین، ممکن است سال ها به طول انجامند.
نتیجه گیری
مطالبه مهریه، حقی قانونی و شرعی برای زن است که امکان پیگیری آن از دو مسیر اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد و املاک و دادگاه خانواده فراهم است. در گذشته، اجبار به مراجعه اولیه به اداره ثبت وجود داشت، اما با تصویب قانون برنامه هفتم توسعه در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، این اجبار لغو شده و زوجه اکنون می تواند از ابتدا به اختیار خود، یکی از این دو مرجع را انتخاب کند.
روش اجرای مهریه از طریق ثبت، در صورت وجود اموال مشخص و قابل شناسایی از سوی زوج، می تواند سریع تر و با هزینه اولیه کمتری برای زوجه به نتیجه برسد و امکان ممنوع الخروجی سریع را فراهم می آورد. با این حال، محدودیت هایی نظیر عدم رسیدگی به اعسار و نیاز به معرفی اموال توسط زوجه را دارد. در مقابل، دادگاه خانواده مرجع صالح برای رسیدگی به ادعای اعسار، تقسیط مهریه، و پرونده های پیچیده تر حقوقی است، اما ممکن است فرآیند آن طولانی تر و با هزینه های دادرسی اولیه همراه باشد.
آگاهی از نکات حقوقی مهمی همچون مستثنیات دین، بخشنامه های قوه قضاییه درباره حبس مهریه، و شرایط خاصی مانند فوت زوج یا فرار از دین، برای هر دو طرف دعوا حیاتی است. در این فرآیند پیچیده و حساس، مشاوره و بهره مندی از خدمات یک وکیل متخصص مهریه، نه تنها به تسریع و کاهش خطاهای احتمالی کمک می کند، بلکه با اشراف بر آخرین تغییرات قانونی، بهترین راهکار را برای احقاق حقوق موکل فراهم می آورد.
انتخاب مسیر مناسب برای به اجرا گذاشتن مهریه، مستلزم شناخت دقیق شرایط فردی و مالی زوج، ارزیابی مزایا و معایب هر روش، و در نهایت، اتخاذ تصمیمی آگاهانه و مستند است. در این راستا، توصیه می شود همواره پیش از هر اقدامی، با متخصصین حقوقی مشورت نمایید.
برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه مهریه و سایر دعاوی خانوادگی، می توانید با وکلای مجرب ما تماس حاصل فرمایید.