باغ دولت آباد یزد گوهری درخشان در دل کویر ایران و یکی از زیباترین نمونه های باغ ایرانی است که با بادگیر بلند و سیستم آب رسانی منحصر به فرد خود بازدیدکنندگان را شگفت زده می کند. این باغ تاریخی که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده شاهکاری از معماری و مهندسی ایران در دوره های گذشته به شمار می رود و تضاد دل نشین سرسبزی و آب با اقلیم خشک یزد را به نمایش می گذارد.
این مجموعه بی نظیر تنها یک باغ نیست؛ بلکه یادگاری ارزشمند از دوران شکوه و عظمت حکمرانان یزد است که علاوه بر کاربری اقامتی محلی برای اداره امور حکومتی نیز بوده است. گشت و گذار در میان درختان کهنسال گوش سپردن به زمزمه آب در جویبارها و حوض ها و تماشای شاهکار بادگیر دولت آباد تجربه ای فراموش نشدنی از سفر به شهر تاریخی یزد را برای شما رقم خواهد زد.
معرفی باغ دولت آباد
باغ دولت آباد یزد نگین سبز شهر خشتی و یکی از مشهورترین باغ های ایرانی است که شهرتی جهانی دارد. این باغ که در قلب شهر یزد واقع شده تضادی زیبا میان فضای سبز آب و درختان با اقلیم خشک و کویری منطقه ایجاد کرده است.
باغ دولت آباد به دلیل ارزش های تاریخی فرهنگی و معماری خود در سال ۱۳۴۶ با شماره ۷۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. اهمیت این باغ فراتر از مرزهای ایران است؛ به گونه ای که در سال ۱۳۹۰ شمسی (۲۰۱۱ میلادی) به همراه هشت باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت و جایگاه ویژه ای در میان آثار فرهنگی جهان پیدا کرد.
این مجموعه تاریخی که قدمت آن به دوره افشاریه و زندیه بازمی گردد زمانی محل سکونت و اداره امور حکومتی حاکم وقت یزد و خانواده اش بوده است. امروزه باغ دولت آباد به عنوان یکی از اصلی ترین جاذبه های گردشگری یزد پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی است که برای تماشای زیبایی ها و درک تاریخ این مکان باشکوه به یزد سفر می کنند.
فضای باغ دولت آباد با درختان سرسبز و بلندقامتی نظیر سرو کاج انار انگور و گیلاس پوشیده شده است. در فصل بهار عطر دل انگیز گل های محمدی و سرخ در فضا می پیچد و تجربه ای حسی و دلپذیر را برای بازدیدکنندگان فراهم می آورد.
حضور مداوم آب در جویبارها حوض ها و آب نماها یکی از ویژگی های برجسته باغ دولت آباد است که علاوه بر زیبایی بصری به لطافت هوای باغ در اقلیم گرم یزد کمک شایانی می کند. این باغ با معماری اصیل ایرانی و عناصر طبیعی خود نمادی از بهشت زمینی در دل کویر به شمار می رود.
بازدید از باغ دولت آباد فرصتی است برای قدم زدن در تاریخ آشنایی با هنر معماری ایرانی و لذت بردن از آرامش و زیبایی فضایی که با هوشمندی تمام برای غلبه بر شرایط سخت کویر طراحی شده است.
تاریخچه باغ دولت آباد یزد
تاریخچه باغ دولت آباد یزد به میانه قرن دوازدهم هجری قمری بازمی گردد زمانی که ایران در کشاکش میان پایان دوره افشاریه و آغاز دوره زندیه قرار داشت. بانی و سازنده این باغ باشکوه محمدتقی خان بافقی بود که به خان بزرگ شهرت داشت و سرسلسله خاندان خوانین یزد محسوب می شد.
ساخت مجموعه باغ دولت آباد در سال ۱۱۶۰ هجری قمری به دستور محمدتقی خان آغاز شد. او ابتدا اقدام به احداث قنات بسیار طویلی به طول حدود ۶۵ کیلومتر از ارتفاعات مهریز تا یزد کرد و نام آن را قنات دولت آباد گذاشت. این قنات شاهرگ حیاتی باغ و عامل اصلی سرسبزی و آبادانی منطقه شد و علاوه بر تأمین آب باغ زمین های کشاورزی مسیر را سیراب کرده و چندین آسیاب آبی را نیز به حرکت درمی آورد.
پس از تکمیل قنات و فراهم شدن زیرساخت آبی لازم محمدتقی خان دستور ساخت باغ و عمارت های مربوط به آن را در محلی که در آن زمان خارج از محدوده شهر یزد قرار داشت صادر کرد. هدف از ساخت این مجموعه ایجاد اقامتگاهی تابستانه برای حاکم و خانواده اش و همچنین مکانی برای رسیدگی به امور دیوانی و حکومتی بود.
در دوره زندیه پس از محمدتقی خان این باغ محل اقامت حکمرانان وقت یزد از جمله شاهرخ میرزا و کریم خان زند بود و به نام هشت باغ دولت آباد نیز شناخته می شد. در آن زمان باغ چهار منار (نام دیگر باغ دولت آباد) با درختان بلند و دیوارهای خشتی حریمی خصوصی داشت و از بیرون شهر قابل رؤیت نبود.
در طول دوره قاجار با گسترش تدریجی شهر یزد باغ دولت آباد به دروازه چهارمنار نزدیک تر شد و به مرور زمان بخشی از بافت شهری گردید. با این حال در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی این باغ برای مدتی دچار بی توجهی و متروکه شد و بخشی از شکوه خود را از دست داد.
در دوره پهلوی با افزایش ساخت وساز و پیشروی شهر باغ دولت آباد عملاً در مرکز شهر یزد قرار گرفت. از سال ۱۳۴۸ شمسی عملیات مرمت و بازسازی این مجموعه تاریخی آغاز شد و سپس در سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۱ کارهای باغ سازی و محوطه سازی آن با جدیت بیشتری پیگیری شد تا باغ به شکوه اولیه خود بازگردد.
امروزه باغ دولت آباد یزد به عنوان یادگاری ارزشمند از دوره های افشاریه و زندیه نه تنها یک اثر تاریخی بلکه نمادی از هوشمندی ایرانیان در استفاده از منابع محدود آب و خلق فضاهای دلپذیر در دل کویر است و داستان تاریخ پر فراز و نشیب خود را برای بازدیدکنندگان روایت می کند.
چرا باید از باغ دولت آباد بازدید کنیم؟
بازدید از باغ دولت آباد یزد تجربه ای است که دلایل متعددی برای آن وجود دارد و آن را به یکی از مقاصد اصلی هر سفری به یزد تبدیل می کند. اولین و شاید مهم ترین دلیل جایگاه جهانی این باغ است؛ باغ دولت آباد یکی از ۹ باغ ایرانی است که به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده اند و این به تنهایی نشان دهنده ارزش استثنایی آن در سطح بین المللی است.
این باغ خانه بلندترین بادگیر خشتی جهان با ارتفاع ۳۳.۸ متر است. تماشای این سازه عظیم و درک هوشمندی معماری آن در ایجاد یک سیستم تهویه طبیعی در دل کویر یکی از دلایل اصلی جذب گردشگران است. این بادگیر نه تنها یک عنصر معماری زیباست بلکه نمادی از سازگاری انسان با محیط زیست و بهره گیری خلاقانه از عناصر طبیعی محسوب می شود.
باغ دولت آباد با فضای سبز گسترده درختان کهنسال گل های معطر و صدای جاری آب پناهگاهی دلپذیر از گرمای کویر است. قدم زدن در میان خیابان های باغ و نشستن در کنار حوض ها آرامشی عمیق را به ارمغان می آورد و تضاد شگفت انگیز میان سرسبزی باغ و نمای خشک اطراف شهر تجربه ای بصری خیره کننده ایجاد می کند.
علاوه بر زیبایی های طبیعی باغ دولت آباد دارای عمارت ها و بناهای تاریخی با معماری ایرانی اصیل است. بازدید از بخش های مختلف مانند عمارت هشتی تالار طنبی و بخش های اندرونی و بیرونی فرصتی برای آشنایی با سبک زندگی و معماری دوران گذشته فراهم می آورد. جزئیات معماری استفاده از شیشه های رنگی (ارسی ها) و سیستم پیچیده آب رسانی هر کدام داستانی از هنر و مهندسی ایرانی را روایت می کنند.
باغ دولت آباد در ساعات مختلف شبانه روز جلوه های متفاوتی دارد. در طول روز از نور خورشید و بازی آن بر روی شیشه های رنگی و آب لذت می برید و در شب نورپردازی ملایم و فانوس هایی که مسیرها را روشن می کنند فضایی رویایی و دل نشین ایجاد می کنند که برای عکاسی و لذت بردن از آرامش شب کویر بسیار مناسب است.
در نهایت بازدید از باغ دولت آباد تنها تماشای یک مکان زیبا نیست؛ بلکه تجربه ای فرهنگی و تاریخی است که شما را با بخشی از هویت و تاریخ ایران آشنا می کند. این باغ نمادی از توانایی ایرانیان در خلق فضاهای زیستی پایدار و زیبا در شرایط سخت طبیعی است و الهام بخش خواهد بود.
باغ دولت آباد یزد نه تنها با بادگیر بلند و شهرت جهانی خود بلکه با روح آرامش بخش و معماری هوشمندانه ایرانی نگینی درخشان در قلب کویر است که هر بازدیدکننده ای را مجذوب خود می کند.
معماری باغ دولت آباد
معماری باغ دولت آباد یزد نمونه ای درخشان از اصیل ترین طرح های باغ ایرانی است که با هوشمندی و خلاقیت فراوان برای سازگاری با اقلیم کویری طراحی شده است. اساس این معماری ایجاد فضایی دلپذیر و سرسبز در دل محیط خشک و گرم با استفاده حداکثری از منابع محدود آب و تهویه طبیعی است.
طرح کلی باغ بر اساس یک محور اصلی استوار است و ساختمان های اصلی در اطراف و انتهای این محور قرار گرفته اند. این چیدمان که در بسیاری از باغ های ایرانی دیده می شود بر اهمیت چشم انداز و حرکت آب در طول باغ تأکید دارد. باغ دولت آباد دارای دو بخش اصلی مستطیل شکل است که به صورت عمود بر یکدیگر قرار گرفته اند و بخش های اندرونی و بیرونی را تشکیل می دهند.
یکی از برجسته ترین عناصر معماری در این باغ حضور پررنگ آب است. آب از طریق قنات دولت آباد وارد باغ شده و در شبکه ای از جویبارها حوض ها و آب نماها جریان می یابد. طراحی آب نماها به ویژه حوض های مرمرین و سینه کبکی ها به گونه ای است که حرکت و حجم آب را زیباتر و بیشتر از واقعیت نشان می دهد و جلوه ای بصری خیره کننده خلق می کند.
عنصر حیاتی دیگر در معماری این باغ بادگیر است. بادگیر باغ دولت آباد که بلندترین بادگیر خشتی جهان است نقشی کلیدی در تهویه طبیعی و خنک سازی فضای داخلی عمارت اصلی (ساختمان هشتی) ایفا می کند. ترکیب جریان باد با سطح آب حوض زیر بادگیر هوای گرم کویر را به نسیمی خنک و مطبوع تبدیل می کند که در فضاهای داخلی عمارت توزیع می شود.
استفاده از مصالح بومی مانند خشت گل گچ و چوب در ساخت بناها علاوه بر هماهنگی با محیط به عایق بندی حرارتی ساختمان ها نیز کمک می کند. تزئینات معماری شامل درهای مشبک گره چینی ارسی ها با شیشه های رنگی مقرنس کاری ها و گچ بری ها زیبایی و شکوه خاصی به عمارت ها بخشیده اند و هنر دست معماران و هنرمندان ایرانی را به نمایش می گذارند.
تقارن در طراحی فضاهای اندرونی به ویژه در اطراف آب نماها و محور اصلی حس نظم و آرامش را القا می کند. در مجموع معماری باغ دولت آباد ترکیبی هوشمندانه از زیبایی عملکرد و سازگاری با محیط است که آن را به یکی از شاهکارهای معماری باغ ایرانی تبدیل کرده است.
قنات های باغ و سیستم آب رسانی
قلب تپنده و راز سرسبزی باغ دولت آباد در دل کویر قنات دولت آباد است. این قنات شاهکار مهندسی ایرانی توسط بانی باغ محمدتقی خان بافقی حفر شد و آب مورد نیاز برای آبیاری باغ و ایجاد فضای دل نشین آن را فراهم آورد. سرچشمه این قنات در ارتفاعات منطقه مهریز قرار دارد و آب را از فاصله ای دور حدود ۶۵ کیلومتر به باغ دولت آباد در یزد منتقل می کند.
حفر قناتی به این طول در آن زمان نشان دهنده دانش عمیق ایرانیان در زمینه مدیریت منابع آب و مهندسی زیرزمینی بوده است. آب قنات پس از رسیدن به محدوده باغ در شبکه ای پیچیده و هوشمندانه از جویبارها حوض ها و آب نماها به جریان درمی آید. این سیستم آب رسانی نه تنها برای آبیاری درختان و گیاهان باغ استفاده می شود بلکه عنصری کلیدی در زیبایی بصری و خنک سازی فضای باغ محسوب می شود.
جریان آب در جوی ها با شیب بندی دقیق و استفاده از سنگ های صیقلی و مرمر صدایی دل نشین ایجاد می کند و انعکاس تصویر عمارت ها و درختان در سطح آب حوض ها به ویژه در آب نمای بزرگ محور اصلی زیبایی باغ را دوچندان می کند. در زیر بادگیر عمارت هشتی حوضی از جنس مرمر قرار دارد که آب قنات وارد آن می شود و سپس به حوض بزرگ تر در وسط عمارت جاری می گردد.
استفاده از سنگ های مرمرین تراش خورده موسوم به سینه کبکی در مقابل ارسی ها با ایجاد موج و خطوط روی سطح آب حجم آن را بیشتر از واقعیت نشان می دهد و جلوه ای هنرمندانه به حرکت آب می بخشد. از این حوض ها آب به حوض های کوچک تر موسوم به حوض کلگی و سپس به آب نمای اصلی باغ و استخرهای بزرگ تر در بخش های دیگر باغ منتقل می شود.
علاوه بر قنات برای مواقع کم آبی یا خشکسالی چاه عمیقی به عمق ۱۵۰ متر با سیستم گاورو و یک آب انبار نیز در مجموعه باغ وجود داشته که نشان دهنده تدبیر ایرانیان در مدیریت پایدار منابع آب در شرایط اقلیمی سخت کویر است. هدف از این سیستم آب رسانی تنها سیراب کردن درختان نبوده بلکه آوردن آب زلال بر روی زمین و ایجاد فضایی با طراوت برای ساکنان کویر بوده است.
بادگیرهای باغ دولت آباد
بادگیر نماد شهر کویری یزد و یکی از شگفت انگیزترین سازه های معماری ایرانی است که در باغ دولت آباد به اوج شکوه و کارایی خود رسیده است. بادگیر باغ دولت آباد یزد با ارتفاعی حدود ۳۳.۸ متر عنوان بلندترین بادگیر خشتی جهان را به خود اختصاص داده و از هر نقطه شهر یزد قابل مشاهده است.
این بادگیر با پایه ای هشت ضلعی و بدنه ای منشوری شکل طراحی منحصر به فردی دارد که امکان جذب باد از هر سمتی را فراهم می کند. پره های داخلی بادگیر جریان هوا را به سمت پایین و به داخل عمارت اصلی (ساختمان هشتی) هدایت می کنند. هوشمندی طراحی در اینجاست که در قسمت انتهایی بادگیر و در زیر آن حوضی از آب قرار گرفته است.
باد گرم کویری پس از ورود به بادگیر و عبور از میان پره های چوبی به سمت پایین سرازیر می شود و با وزیدن بر روی سطح آب حوض رطوبت هوا را افزایش داده و دمای آن را کاهش می دهد. این فرآیند طبیعی بدون نیاز به هیچ منبع انرژی خارجی یک سیستم خنک کننده قوی و مؤثر ایجاد می کند که هوای مطبوع و خنک را در فضاهای داخلی عمارت هشتی به ویژه بخش شاه نشین و تالارها توزیع می کند.
به همین دلیل عمارت هشتی در باغ دولت آباد به عنوان ساختمان تابستانه شناخته می شود و در فصول گرم سال فضایی بسیار دلپذیر و قابل سکونت فراهم می آورد. عملکرد بادگیر در تلفیق با آب نمادی از دانش عمیق ایرانیان در زمینه مهندسی اقلیمی و بهره گیری پایدار از عناصر طبیعی برای ایجاد آسایش در محیط های سخت است.
علاوه بر بادگیر اصلی و بلند بادگیر مربع شکل کوچک تری نیز بر فراز تالار طنبی در بخش اندرونی باغ قرار دارد که به تهویه و خنک سازی آن فضا کمک می کند. اما شهرت اصلی بادگیرهای باغ دولت آباد مدیون ارتفاع بی نظیر و طراحی هوشمندانه بادگیر هشتی است که آن را به یک شاهکار معماری و نماد باغ دولت آباد تبدیل کرده است.
قسمت های مختلف باغ دولت آباد
باغ دولت آباد یزد مجموعه ای وسیع و شامل بخش های مختلفی است که هر یک کاربری و ویژگی های خاص خود را دارند و در کنار هم تصویری کامل از یک باغ ایرانی تاریخی و عملکردی آن ارائه می دهند. این مجموعه به طور کلی به دو بخش اصلی اندرونی و بیرونی تقسیم می شود که هر کدام شامل چندین عمارت فضا و سازه فرعی هستند.
بخش اندرونی قسمت خصوصی باغ بوده و محل اقامت حاکم و خانواده اش محسوب می شده است. این بخش با طراحی متقارن و فضاهای دلپذیر برای زندگی و استراحت طراحی شده بود. در مقابل بخش بیرونی یا جلوخان فضایی عمومی تر بوده و برای انجام امور حکومتی تشریفات پذیرایی از میهمانان و برگزاری مراسم مختلف استفاده می شده است.
این تقسیم بندی هوشمندانه میان فضای خصوصی و عمومی یکی از ویژگی های رایج در معماری خانه ها و باغ های تاریخی ایرانی است که حریم خانواده را از فضای کار و تعاملات اجتماعی جدا می کند. هر یک از این بخش ها شامل عمارت ها و فضاهای متعددی هستند که در ادامه به معرفی مهم ترین آن ها می پردازیم.
از عمارت هشتی با بادگیر بلند آن گرفته تا تالار طنبی بخش اندرونی با حرم سرا و مطبخ و بخش بیرونی با سردر ورودی و دیوان خانه هر قسمت از باغ دولت آباد داستانی برای گفتن دارد و گوشه ای از سبک زندگی و معماری دوران زندیه و افشاریه را به نمایش می گذارد. گشت و گذار در این بخش ها درک عمیق تری از این شاهکار معماری و اهمیت آن در تاریخ یزد و ایران به دست می دهد.
بخش اندرونی باغ
بخش اندرونی باغ دولت آباد قلب خصوصی این مجموعه و محل زندگی حاکم یزد و خانواده اش بوده است. این بخش که به صورت یک مستطیل بزرگ طراحی شده با رعایت اصول تقارن و نظم در چیدمان عناصر فضایی آرام و دلپذیر برای سکونت فراهم می آورد. در مرکز این بخش آب نمایی زیبا قرار دارد که بر تقارن و زیبایی فضا می افزاید و محور اصلی اندرونی را مشخص می کند.
ورود به بخش اندرونی که زمانی تحت نظارت دربانان بود تا حریم خصوصی خانواده حفظ شود شما را به دنیایی از آرامش و زیبایی می برد. ساختمان ها و فضاهای متعددی در این بخش قرار دارند که هر یک کاربری خاص خود را داشته اند.
از مهم ترین ساختمان های اندرونی می توان به عمارت هشتی (که به دلیل وجود بادگیر بلند ساختمان تابستانه نیز نامیده می شود) اقامتگاه بهشت آیین (که احتمالاً برای فصول سردتر طراحی شده بود) حرم سرا (محل زندگی بانوان خانواده) مطبخ (آشپزخانه) اتاق های خادمان اسطبل و شترخانه اتاق زندانیان درشکه خانه و برج دیده بانی اشاره کرد. همچنین یک آب انبار خصوصی نیز در قسمت غربی اندرونی برای استفاده ساکنان وجود داشته است.
فضای اندرونی با درختان میوه و گل های زیبا تزئین شده بود و حوض ها و جویبارها در سراسر آن جریان داشتند تا محیطی با طراوت و دل نشین ایجاد کنند. امروزه بخشی از مطبخ قدیمی باغ به کافه سنتی تبدیل شده است که بازدیدکنندگان می توانند در آنجا استراحت کرده و از فضای دل نشین باغ لذت ببرند.
بازدید از بخش اندرونی باغ دولت آباد فرصتی برای تصور سبک زندگی حاکمان یزد در قرن های گذشته و درک پیچیدگی و غنای معماری و طراحی باغ های ایرانی است که چگونه فضاهای مختلف با کاربری های متفاوت در یک مجموعه واحد و هماهنگ گرد هم آمده اند.
ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)
ساختمان هشتی که به دلیل وجود بلندترین بادگیر خشتی جهان بر فراز آن به عنوان ساختمان تابستانه نیز شناخته می شود مهم ترین و برجسته ترین عمارت در باغ دولت آباد است. این ساختمان در انتهای محور اصلی باغ اندرونی و متصل به دیوار جنوبی مجموعه قرار دارد و نقش محوری در سیستم خنک سازی طبیعی باغ ایفا می کند.
عمارت هشتی ساختمانی دو طبقه است که در طبقه همکف شامل فضاهایی مانند هشتی ورودی سه شاه نشین زیبا با درهای مشبک و ارسی های رنگی اتاقک زیر بادگیر با حوض مرمرین و دو اتاق پستو در کناره ها است. شاه نشین ها فضاهای اصلی برای نشستن و پذیرایی در فصول گرم سال بوده اند که هوای خنک از طریق بادگیر به آن ها هدایت می شده است.
حوض مرمرین در زیر بادگیر نقش کلیدی در فرآیند خنک سازی هوا دارد؛ باد گرم کویر پس از ورود به بادگیر با عبور از روی سطح آب این حوض خنک و مرطوب شده و سپس در فضای داخلی عمارت توزیع می گردد. این سیستم نمونه ای بی نظیر از مهندسی اقلیمی سنتی است که بدون مصرف انرژی آسایش حرارتی را در گرمای کویر فراهم می آورد.
سقف عمارت هشتی با استفاده از مصالح بومی مانند سیم گل (ترکیبی از ماسه خاک رس و کاه) و دم گیری گچی (برای تزئینات گوشه ها) ساخته شده و نشان دهنده هنر گچ بری و معماری یزدی است. درهای ارسی با شیشه های رنگی نور خورشید را به رنگ های متنوعی درمی آورند و فضایی زیبا و دل نشین در داخل عمارت ایجاد می کنند.
طبقه بالایی عمارت هشتی شامل یک تالار و ایوان است که چشم اندازی زیبا به باغ اندرونی دارد. این عمارت با ترکیب هوشمندانه بادگیر و آب نه تنها یک شاهکار معماری است بلکه نمادی از سازگاری انسان با محیط زیست و خلق فضاهای زیستی پایدار در شرایط سخت کویری محسوب می شود.
تالار طنبی
تالار طنبی یکی دیگر از عمارت های مهم در بخش اندرونی باغ دولت آباد است که در سمت غرب عمارت هشتی قرار گرفته است. این تالار فضایی بزرگ و مجلل بوده که احتمالاً به عنوان یکی دیگر از اقامتگاه های تابستانه یا فضایی برای پذیرایی و استراحت در فصول گرم مورد استفاده قرار می گرفته است.
بر فراز تالار طنبی نیز یک بادگیر کوچک تر مربع شکل وجود دارد که به تهویه و خنک سازی این فضا کمک می کند. این نشان می دهد که سیستم های تهویه طبیعی مبتنی بر بادگیر در چندین بخش از عمارت های اندرونی باغ دولت آباد به کار گرفته شده اند تا آسایش ساکنان را در گرمای یزد فراهم آورند.
تالار طنبی به صورت یک طبقه اصلی طراحی شده و در دو سوی آن فضاهایی مانند شبستان ها صفه ها و تالارهای کوچک تر قرار دارند که از طریق درها و روزنه هایی به تالار اصلی متصل می شوند. این فضاهای کناری امکان تفکیک یا اتصال به تالار اصلی را فراهم می کرده اند و کاربری های متنوعی داشته اند.
در زیر تالار طنبی زیرزمینی عمیق وجود دارد که از سمت جنوب از طریق یک راهرو به فضای زیر بادگیر اصلی (عمارت هشتی) راه دارد و همچنین با استفاده از دو پله به فضای باغ متصل می شود. این زیرزمین ها در معماری کویری ایران برای فرار از گرمای تابستان و ایجاد فضایی خنک و مرطوب استفاده می شده اند و وجود آن ها در زیر تالار طنبی بر کاربری تابستانه این بخش تأکید می کند.
معماری تالار طنبی مانند سایر بخش های باغ با استفاده از مصالح بومی و رعایت اصول معماری ایرانی انجام شده است. سادگی و عملکردگرایی در کنار زیبایی و تناسب از ویژگی های این بخش از باغ دولت آباد است که آن را به فضایی دل نشین و جذاب برای بازدید تبدیل کرده است.
برج دیدبانی
در مجموعه وسیع باغ دولت آباد عناصری نیز برای تأمین امنیت و نظارت بر محیط اطراف وجود داشته است. یکی از این سازه ها برج دیدبانی است که بخشی از دیوار بلند خشتی است که دورتادور باغ را احاطه کرده است. این دیوار نه تنها حریم خصوصی باغ را مشخص می کرده بلکه نقش دفاعی نیز داشته است.
برج دیدبانی در نقطه ای استراتژیک از دیوار باغ قرار گرفته بود تا نگهبانان بتوانند بر محوطه وسیع باغ و اراضی اطراف آن نظارت داشته باشند. با توجه به اینکه باغ دولت آباد در زمان ساخت در خارج از محدوده شهر یزد قرار داشت و محل اقامت حاکم و خانواده اش بود تأمین امنیت آن از اهمیت بالایی برخوردار بوده است.
وجود این برج نشان دهنده ضرورت های امنیتی در دوران گذشته و تدابیر لازم برای حفاظت از جان و مال ساکنان باغ و همچنین اداره امور حکومتی بوده است. از بالای این برج دید کاملی به اطراف باغ و مسیرهای منتهی به آن وجود داشته است.
برج دیدبانی در بخش بیرونی باغ نیز وجود داشته که در معرفی آن بخش به آن اشاره شد. این برج ها علاوه بر کاربری امنیتی بخشی از ساختار دفاعی و نظارتی مجموعه باغ دولت آباد را تشکیل می دادند و نمادی از کاربری حکومتی و اداری این مکان در گذشته هستند.
هرچند برج دیدبانی به اندازه بادگیر یا عمارت هشتی شهرت ندارد اما بخشی جدایی ناپذیر از مجموعه باغ دولت آباد است و درک کاربری و موقعیت آن به فهم کامل تری از عملکرد و اهمیت تاریخی این باغ کمک می کند.
بخش بیرونی باغ
بخش بیرونی باغ دولت آباد که به آن جلوخان نیز گفته می شود قسمت عمومی تر این مجموعه بوده و کاربری های اداری حکومتی و تشریفاتی داشته است. این بخش که در قسمت شمالی باغ و به صورت مستطیلی کوچک تر نسبت به بخش اندرونی قرار گرفته محلی برای استقرار کاروان ها برگزاری مراسم ورزشی تشریفات حکومتی و اداره امور شهری بوده است.
بخش بیرونی دارای یک حوض مستطیلی بزرگ است که فضا را به دو قسمت مربعی شکل تقسیم می کند. این حوض مانند سایر بخش های باغ نقش مهمی در زیبایی بصری و لطافت هوای این قسمت ایفا می کند. ساختمان های متعددی در بخش بیرونی قرار دارند که هر یک کاربری خاص خود را داشته اند.
از مهم ترین عمارت های بخش بیرونی می توان به عمارت سردر اصلی (که مرز مشترک میان دو بخش اندرونی و بیرونی است) تالار آینه (ساختمانی سه طبقه) عمارت تهرانی باغ ناصر دو بازارچه دو برج دیدبانی برای نظارت بر محیط اطراف آب انبار عمومی برای استفاده عموم مردم و دیوان خانه (محل اداره امور دولتی) اشاره کرد.
فضای جلوخان با توجه به کاربری عمومی و حکومتی خود طراحی متفاوتی نسبت به بخش اندرونی دارد. در اینجا تأکید بر فضاهای بازتر برای تجمع و برگزاری مراسم و همچنین وجود ساختمان های اداری و خدماتی بیشتر است. با این حال زیبایی و اصول معماری ایرانی به ویژه در استفاده از آب و فضای سبز در این بخش نیز رعایت شده است.
بازدید از بخش بیرونی باغ دولت آباد فرصتی برای درک جنبه حکومتی و اجتماعی این مجموعه در گذشته است. این بخش نشان می دهد که باغ دولت آباد تنها یک اقامتگاه خصوصی نبوده بلکه مرکزی مهم برای اداره امور یزد در دوران خود به شمار می رفته است.
جلوخان و سردر
جلوخان به فضای وسیع و باز در ورودی باغ دولت آباد اطلاق می شود که در گذشته به عنوان بخش بیرونی و عمومی باغ شناخته می شد. این فضا محلی برای استقرار کاروان ها برگزاری مراسم ورزشی و تشریفات حکومتی و همچنین اداره امور دولتی بود. جلوخان به نوعی پیشخوان و معرفی کننده عظمت و شکوه باغ و عمارت های آن محسوب می شد.
مهم ترین ساختمان در بخش جلوخان و در واقع مرز مشترک میان بخش بیرونی و اندرونی عمارت سردر است. این عمارت در باغ بهشت آیین قرار گرفته و به عنوان ورودی اصلی باغ عمل می کند. عمارت سردر ساختمانی دو طبقه است که در طبقه همکف شامل فضاهایی مانند سردر ورودی هشتی یک اتاق بزرگ رو به شرق اتاق های کوچک تر رو به شمال و جنوب و چندین راهرو است.
سردر ورودی اولین عنصری است که بازدیدکنندگان با آن مواجه می شوند و با معماری زیبا و تزئینات خود پیش نمایشی از زیبایی های داخل باغ ارائه می دهد. هشتی ورودی فضایی برای انتظار و هدایت بازدیدکنندگان به بخش های مختلف بوده است. اتاق ها و راهروها نیز کاربری های مختلفی از جمله نگهبانی انتظار یا اداری داشته اند.
عمارت سردر با موقعیت خود در مرز دو بخش اندرونی و بیرونی نقش یک اتصال دهنده و همچنین یک تفکیک کننده را ایفا می کند. این ساختمان نه تنها یک ورودی صرف بلکه یک مجموعه معماری کامل است که با دقت و زیبایی طراحی شده است.
بازدید از جلوخان و عمارت سردر نقطه آغازین تجربه بازدید از باغ دولت آباد است و با عبور از این بخش وارد دنیای شگفت انگیز اندرونی و زیبایی های پنهان آن می شوید. این بخش نمادی از اهمیت ورودی و پیشواز در معماری سنتی ایرانی است.
نحوه دسترسی به باغ دولت آباد
باغ دولت آباد یزد در حال حاضر در مرکز شهر یزد واقع شده و دسترسی به آن نسبتاً آسان است. آدرس اصلی باغ در خیابان شهید رجایی کوچه حسینیه قرار دارد. همچنین دسترسی دیگری نیز از طریق بلوار دولت آباد امکان پذیر است اما ورودی اصلی باغ در خیابان شهید رجایی واقع شده است.
برای دسترسی به باغ دولت آباد می توانید از وسایل نقلیه شخصی یا عمومی استفاده کنید. اگر از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کنید می توانید با استفاده از نقشه های آنلاین به راحتی مسیر را پیدا کنید. پارکینگ در نزدیکی باغ برای بازدیدکنندگان فراهم است.
استفاده از وسایل نقلیه عمومی نیز برای رسیدن به باغ دولت آباد امکان پذیر است. نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس به باغ ایستگاه سه راه شحنه است. می توانید از خطوط اتوبوس شهری که به سمت بلوار دولت آباد حرکت می کنند استفاده کنید. برای مثال خط اتوبوس امام خمینی – دولت آباد می تواند شما را به نزدیکی باغ برساند.
همچنین می توانید از تاکسی های شهری یا تاکسی های آنلاین استفاده کنید. با توجه به شهرت باغ دولت آباد رانندگان تاکسی در یزد به راحتی آدرس آن را پیدا می کنند و شما را به مقصد می رسانند. موقعیت مرکزی باغ در شهر یزد دسترسی به آن را از نقاط مختلف شهر تسهیل کرده است.
انتخاب نحوه دسترسی به باغ دولت آباد بستگی به ترجیحات شما و محل اقامتتان در یزد دارد. اما به طور کلی مسیرهای دسترسی به این جاذبه گردشگری مهم مشخص و قابل دسترس برای عموم بازدیدکنندگان است.
ساعت و هزینه بازدید از باغ دولت آباد
باغ دولت آباد یزد در تمامی روزهای هفته پذیرای بازدیدکنندگان است. ساعت بازدید از این مجموعه تاریخی معمولاً از ساعت ۷:۰۰ صبح تا ۲۲:۳۰ شب تعیین شده است. این ساعت بازدید نسبتاً طولانی به گردشگران امکان می دهد تا در زمان های مختلف روز از جمله در ساعات خنک تر عصر یا شب از باغ دیدن کنند و از زیبایی های آن لذت ببرند.
بازدید در ساعات پایانی روز و شب جلوه متفاوتی از باغ را به نمایش می گذارد؛ نورپردازی ملایم و فانوس هایی که در طول مسیرها روشن می شوند فضایی دل انگیز و رویایی ایجاد می کنند که برای عکاسی و تجربه آرامش شب کویر در محیطی زیبا بسیار مناسب است.
برای ورود به باغ دولت آباد تهیه بلیط ورودی الزامی است. هزینه ورودی برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی متفاوت است و ممکن است در طول زمان تغییر کند. بهتر است قبل از مراجعه از طریق وب سایت های معتبر گردشگری یا تماس با اطلاعات محلی از آخرین نرخ بلیط ورودی مطلع شوید.
هزینه ورودی صرفاً برای دسترسی به محوطه باغ و عمارت های اصلی آن است. استفاده از امکانات جانبی مانند کافه سنتی داخل باغ شامل هزینه جداگانه است. مدیریت باغ تلاش می کند تا با حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند تجربه ای دلپذیر را برای تمامی بازدیدکنندگان فراهم آورد.
بازدید از باغ دولت آباد در فصول مختلف سال جذابیت های خاص خود را دارد. در بهار با عطر گل ها در تابستان با سیستم خنک کننده بادگیر و آب در پاییز با رنگ های پاییزی درختان و در زمستان با آرامش خاص خود این باغ در هر فصلی دیدنی است.
جاذبه های دیدنی نزدیک به باغ دولت آباد
با توجه به موقعیت مرکزی باغ دولت آباد در شهر یزد چندین جاذبه گردشگری مهم دیگر نیز در نزدیکی آن قرار دارند که بازدیدکنندگان می توانند سفر خود به یزد را با بازدید از این اماکن تکمیل کنند. این نزدیکی به باغ دولت آباد امکان برنامه ریزی یک برنامه بازدید فشرده و جذاب را فراهم می آورد.
یکی از نزدیک ترین جاذبه ها موزه آب یزد است که حدود ۲.۱ کیلومتر با باغ فاصله دارد. این موزه اطلاعات ارزشمندی در مورد سیستم های سنتی آب رسانی در مناطق کویری به ویژه قنات ها ارائه می دهد و بازدید از آن پس از دیدن قنات و سیستم آب رسانی باغ دولت آباد درک شما را از این موضوع عمیق تر می کند.
مسجد جامع یزد یکی از شاهکارهای معماری اسلامی و نماد شهر یزد در فاصله حدود ۲.۳ کیلومتری باغ دولت آباد قرار دارد. معماری بی نظیر کاشی کاری های زیبا و بلندترین مناره های ایران این مسجد را به مقصدی دیدنی تبدیل کرده است.
میدان وقت الساعت و میدان امیر چخماق نیز در فاصله حدود ۲.۴ کیلومتری باغ دولت آباد واقع شده اند. مجموعه امیر چخماق با تکیه بازار و مسجد خود یکی از معروف ترین نمادهای یزد است و در شب نورپردازی زیبایی دارد. میدان وقت الساعت نیز با ساعت قدیمی خود یکی دیگر از نقاط تاریخی شهر است.
خانه لاری ها یکی از زیباترین خانه های تاریخی یزد با معماری اصیل ایرانی در فاصله حدود ۳.۲ کیلومتری باغ دولت آباد قرار دارد و بازدید از آن فرصتی برای آشنایی با سبک زندگی و معماری خانه های اعیانی در دوران قاجار است.
آتشکده ورهرام مرکز زرتشتیان یزد و محل نگهداری آتش مقدس که قرن هاست روشن مانده در فاصله حدود ۴.۳ کیلومتری باغ دولت آباد واقع شده است. این مکان برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ زرتشتیان در یزد دیدنی است.
عمارت قصر آینه موزه ای شامل اشیاء و لوازم مربوط به روشنایی و آینه در فاصله حدود ۷ کیلومتری باغ قرار دارد و می تواند گزینه دیگری برای بازدید باشد. نزدیکی این جاذبه ها به باغ دولت آباد برنامه ریزی سفر در یزد را بسیار راحت تر می کند.
باغ دولت آباد کجاست؟
باغ دولت آباد در شهر یزد در استان یزد واقع شده است. آدرس اصلی آن در خیابان شهید رجایی کوچه حسینیه و همچنین دسترسی دیگری از بلوار دولت آباد دارد.
باغ دولت آباد توسط چه کسی ساخته شد؟
باغ دولت آباد توسط محمدتقی خان بافقی که به خان بزرگ شهرت داشت و سرسلسله خاندان خوانین یزد بود در سال ۱۱۶۰ هجری قمری ساخته شد.
بادگیر باغ دولت آباد چه ویژگی خاصی دارد؟
بادگیر باغ دولت آباد با ارتفاع ۳۳.۸ متر بلندترین بادگیر خشتی جهان است و طراحی هوشمندانه آن با حوض آب در زیر به خنک سازی طبیعی فضای داخلی کمک می کند.
باغ دولت آباد یزد ثبت جهانی شده است؟
بله باغ دولت آباد یزد به همراه هشت باغ ایرانی دیگر در سال ۲۰۱۱ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
هزینه ورودی باغ دولت آباد چقدر است؟
برای بازدید از باغ دولت آباد نیاز به تهیه بلیط ورودی است. هزینه ورودی برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی متفاوت است و نرخ دقیق آن ممکن است تغییر کند.