مروری بر سیزده دوره انتخابات ریاست جمهوری

به گزارش مجله رز، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در هر انتخاباتی دو مسئله مهم است: یکی میزان مشارکت و انداختن رأی در صندوق، و دیگری انتخاب نامزد یا نماینده‌ی مناسب از میان گزینه‌های موجود. اینکه آیا مردم رأی می‌دهند و نامزد مورد نظرشان چه کسی است، به میزان زیادی تحت تأثیر تبلیغات سیاسی نامزدهای انتخاباتی و مشوق‌هایی است که رفتار سیاسی مردم را مشخص می‌کند. مشوق‌ها شامل هر کاری است که نامزدها برای انتخاب‌شدن انجام می‌دهند: از شعار و وعده‌ها و برنامه‌های عمل گرفته تا حضور نامزدها در میان اقشار مختلف مردم، حضور رسانه‌ای در رسانه‌های جریان اصلی و شبکه‌های اجتماعی، و حتی ارتباطات غیرکلامی نامزدها در نوع پوشش، لحن کلام، زبان بدن و نظایر آن.

کشف علت و چگونگی تصمیم مردم در انتخابات موضوع قابل توجهی در پژوهش‌های ارتباطی در سراسر دنیاست. از جمله اولین پژوهش‌ها، مطالعاتی است که توسط «پل لازارسفلد»، محقق اتریشی الاصل امریکایی، و همکارانش در دهه‌ی ۴۰ میلادی و بر اساس تحلیل انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۴۸ صورت گرفته. بخشی از این پژوهش که در کتابی با عنوان انتخاب مردم منتشر شده است به نقش و اهمیت «رهبران افکار» و «گروه‌های مرجع» و رابطه‌ی میان‌فردی در شکل‌گیری افکار عمومی در انتخابات می‌پردازد و فرایند انتقال پیام در دوران انتخابات را یک جریان دو مرحله‌ای می‌داند که طی آن رهبران افکار به عنوان عامل و واسط انتقال پیام‌های رسانه‌ها به مردمی که به آن‌ها به چشم افراد پرنفوذ می‌نگرند، عمل می‌کنند؛ از این رو، نفوذ این رهبران بیشتر و مؤثرتر از رسانه‌های جمعی قلمداد می‌شود. مطالعات رأی‌گیری و نظرسنجی‌های انتخاباتی همواره در تلاش برای پیش‌بینی و تحلیل رفتارهای مردم در انتخابات هستند، با این حال این رویداد قابل کنترل و پیش‌بینی‌پذیر نیست و وقایع خارج از انتظار نیز در آن رخ می‌دهد.

در این مطلب مروری داریم بر آنچه در انتخابات‌های ریاست جمهوری ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی گذشت. تا کنون ۸ رئیس جمهور را پشت سر گذاشته‌ایم که کوتاه‌ترین دوره‌ی ریاست جمهوری، مربوط به محمدعلی رجایی به مدت ۲۸ روز و بلندترین دوره مربوط به سید محمد خاتمی، محمود احمدی نژاد و حسن روحانی است که هر سه‌ی آن‌ها دو دوره‌ی چهارساله رئیس جمهور بودند. مدت خدمت این ۸ رئیس جمهور عبارت است از:

ابوالحسن بنی‌صدر: ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ – ۱ تیر ۱۳۶۰ (۱ سال و ۴ ماه و ۱۷ روز)
محمدعلی رجایی: ۱۱ مرداد ۱۳۶۰‏ – ۸ شهریور ۱۳۶۰ (۲۸ روز)
سید علی خامنه‌ای: ۱۷ آنلاین ۱۳۶۰ – ۲۵ مرداد ۱۳۶۸ (۷ سال و ۱۰ ماه و ۹ روز)
اکبر هاشمی رفسنجانی: ۲۵ مرداد ۱۳۶۸ – ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ (۷ سال و ۱۱ ماه و ۱۹ روز)
سید محمد خاتمی: ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ – ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ (۸ سال)
محمود احمدی‌نژاد: ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ – ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ (۸ سال)
حسن روحانی: ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ – ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ (۸ سال)
سید ابراهیم رئیسی: ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ – ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ (۲ سال و ۹ ماه و ۱۶ روز)

اما این ۸ رئیس جمهور در ۱۳ دوره‌ی انتخاباتی حضور داشتند. آنچه در این ۱۳ دوره گذشت را می‌توانید به صورت خلاصه در جدول شماره ۱ مشاهده کنید:

همانطور که در این جدول مشاهده می‌کنید، تنها دوره‌ای که انتخابات به دور دوم کشیده شد، دوره‌ی نهم ریاست جمهوری در سال ۸۴ و در رقابت بین محمود احمدی نژاد و اکبر هاشمی رفسنجانی بود. در دوره‌ی دوازدهم و پس از آن در دوره‌ی نهم بیشترین تعداد ثبت‌نام برای نامزدی انتخابات ریاست جمهوری صورت گرفت. در دوره‌ی اول انتخابات ریاست جمهوری تعداد نامزدهای رقیب ۹۶ نفر بود، در حالی که در دوره‌ی پنجم، رقابت تنها میان دو نامزد انجام گرفت. برخی افراد در دوره‌های مختلف نامزد ریاست جمهوری شده‌اند مانند سید علی‌اکبر پرورش، عباس شیبانی، حبیب‌الله عسگراولادی، سید رضا زواره‌ای، حسن غفوری فرد، محسن رضایی و برخی تنها در یک دوره.

در کارزارهای انتخاباتی، برای پیروزی بر رقیبان، شعارها نقش مهمی ایفا می‌کنند. شعارْ پیامی کوتاه از وعده‌ها، برنامه‌ها و اهداف اصلی نامزد انتخاباتی است که تفاوت‌های میان نامزدها را نیز نشان می‌دهد. از آن‌جایی که در همه‌ی رسانه‌ها و تبلیغات بیش از هر چیز بر شعار تأکید می‌شود، اغلب مردم حتی تا سال‌ها بعد از انتخابات و حتی اگر نامزد مورد نظر پیروز نشود، شعار تبلیغاتی او را به یاد دارند. رئیس‌های جمهور ایران این شعارها را برای دولت خود انتخاب کرده‌اند:

ابوالحسن بنی‌صدر: مدافع عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی

محمدعلی رجایی: بدون شعار اما مشهور به ساده‌زیستی

آیت الله سید علی خامنه‌ای: حکومت اسلامی آن حکومتی است که مردم را به فکرکردن دعوت می‌کند و هدایت ذهن مردم را بر عهده می‌گیرد.

اکبر هاشمی رفسنجانی:همه با هم کار برای سازندگی ایران

سید محمد خاتمی: فردای بهتر برای ایران اسلامی

محمود احمدی‌نژاد: پول نفت باید سر سفره‌ی مردم بیاید، مردی از جنس مردم

حسن روحانی:دولت تدبیر و امید

سید ابراهیم رئیسی: دولتی مردمی، ایران قوی

قاعدتاً شعارهای انتخاباتی، در هر دوره، متناسب با شرایط داخلی و خارجی و نیاز جامعه تغییر می‌کنند و نامزدها نیز متناسب با نیاز جامعه در آن دوره، مفاهیم و واژگانی را که مورد توجه افکار عمومی قرار بگیرد، به عنوان شعار در تبلیغاتشان به کار می‌برند. شعار تبلیغاتی ابزاری برای تعامل است و از این رو می‌تواند بر مشارکت شهروندان و رأی آن‌ها تأثیر بگذارد.

پوستر تبلیغاتی ابوالحسن بنی صدر برای انتخابات ریاست جمهوری ضمن اشاره به شعارهای این نامزد انتخاباتی، به حمایت انجمن اسلامی کارکنان صنعت نفت در تهران اشاره دارد

صفحه‌ی اول جزوه‌ی تبلیغاتی کاظم سامی، از نامزدهای دوره‌ی اول انتخابات ریاست جمهوری، با اشاره به شعار «توزیع قدرت بین توده‌ها از طریق نظام شورایی» بر «کمیاب» و «گرانبها» بودن شخصیت این نامزد اشاره دارد که می‌تواند «برای کسانی که راه سرنوشت خویش را بی‌نیاز از دیگران آغاز می‌کنند» روزنه‌ی امیدی باشد 

تصویر شماره‌ی ۴، بخشی از تراکت تبلیغاتی در حمایت از نامزدی محمدعلی رجایی در انتخابات ریاست جمهوری، بر مبنای خاطرات یکی از همکاران رجایی است. آن مرد که خود را م. کاوش معرفی کرده، برای ادای دین به همکارش، آقای رجایی، این یادداشت‌ها را منتشر کرده است. خاطراتی که از ساده‌زیستی، حضور صمیمانه‌ی رجایی در میان مردم به عنوان وزیر آموزش و پرورش، شخصیت آزاده و تحمل مخالفان از سوی شهید رجایی می‌گوید. از جمله در یادداشتی که در تصویر می‌بینید اشاره می‌کند «رجایی سیگار نمی‌کشد. اطاق کارش ۳*۲ است و محلی برای دود سیگار ندارد! اما زیرسیگاری اطاقش همیشه پر است. وقتی این موضوع را یادآور شدم گفت: دوستان ظاهراً تصمیم گرفته‌اند دود سیگارشان را با من قسمت کنند! گفتم: بنویس سیگار کشیدن ممنوع! گفت: گاهی اوقات سیگارها هم طرح و فکر خوبی به آدم می‌دهند. برای شنیدن حرف حساب، تحمل دود سیگار کار مشکلی نیست!»