تغییر نام معابر و خیابان‌ها در سال‌های اخیر توسط ادوار مختلف شورای شهر و شهرداری تهران بسیار صورت گرفته است اما در اکثر مواقع از سوی مردم با واکنش منفی همراه بوده است. در این گزارش؛ ایسناپلاس اشکالات تغییر نام معابر را بررسی کرده است.
ایسناپلاس: گفته می‌شود تاریخچه تغییر نام خیابان‌ها و معابر کشور، پس از انقلاب اسلامی به دولت موقت باز می‌گردد. شورایی با عنوان «شورای نامگذاری شهرداری» تشکیل شد و در بازه زمانی اردیبهشت سال ۵۸ تا آبان ۵۹ نام ۵۰۰ خیابان و معبر در تهران تغییر کرد.
بیشتر کارشناسان حوزه شهری و جامعه شناسان معتقدند که تغییر نام خیابان‌ها، معابر و کوچه‌ها به شرایط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه بستگی دارد و نام جدید آن باید با توجه به اصالت تاریخی و تاریخ آن خیابان، معبر و منطقه انتخاب شود.
چرا شهروندان از تغییر نام معابر استقبال نمی‌کنند؟
تغییر نام خیابان‌ها در کلانشهر تهران؛ در دوره‌های مختلف شورای شهر و شهرداری امری است که در سال‌های گذشته بسیار صورت گرفته و این اتفاق منتقدان خود را نیز هم داشته است. با وجود اینکه برای نام جدید معابر از نام هنرمندان و یا ورزشکاران محبوب مردم استفاده شده اما باز هم ساکنین محله‌ها نسبت به این تغییرات منتقد هستند چرا که نام‌های جدید عمدتا هیچ سنخیتی با معابر و محلات نداشته‌اند و اکثر اوقات به هویت تاریخی معابر توجهی نشده است.
از این گذشته جا افتادن نام جدید آن خیابان یا کوچه نیز میان مردم زمان‌بر است و باز هم معلوم نیست اصلا نام جدید آن معبر بر روی زبان‌ها بیفتد یا ساکنین آن محله همچنان از نام قبلی استفاده می‌کند؟ مثلا تغییر نام کوچه «ماه» به کوچه مرحوم «خسرو شکیبایی» از تغییرات اخیری است که هیچ سنخیتی با نامگذاری نامِ جدید کوچه ندارد و جدای از از پذیرش یا رد این نام در بین عموم مردم؛ سردرگمی در پیداکردن نشانی و عنوان را هم برای شهروندان به دنبال دارد و دقیقا از جمله انتقادات جدی شهروندان و البته کارشناسان حوزه شهری همین سردرگمی شهروندان برای پیداکردن و یا دادن نشانی و آدرس جدید است.
تغییرات جدید در سال جدید
از این گذشته؛ نام‌ها بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی کوچه‌ها، خیابان‌ها و عابر هستند و در تاریخ شفاهی اهالی آن ثبت شده است. برای همین تغییر نام را شاید تغییر تاریخ شفاهی ساکنین آن کوچه و خیابان هم می‌توان تعبیر گفت و شاید از دلایل پس زدن و جا نیفتادن نام جدید در میان مردم، این مسئله هم می‌تواند باشد. نام کوچه‌ها، خیابان‌ها و محلات علاوه بر اینکه راه ارتباطی شهروندان با شهر است، پل ارتباطی و وجهه اشتراک شهروندان و ساکنین آن منطقه با یکدیگر، فرهنگ و تاریخچه منطقه هم هست.
۲۰ فروردین امسال نیز براساس رای اعضای شورای شهر تعدادی از اسامی کوچه‌ها و خیابان‌های تهران تغییر پیدا کرد و چند ایستگاه مترو که بدون نام بودند نیز نامگذاری شدند. در این نامگذاری‌های جدید «کوچه شب بو» در منطقه اقدسیه به نام کوچه «شهید موسی فتح آبادی»، خیابان «گلستان سوم» در محله ولنجک به خیابان «استاد دکتر احمد روستا» و کوچه «اختر» به « بصیرت» تغییر داده شدند.
نام محله‌ها و حافظه تاریخی
میثم مهدیار دانش آموخته دکترای جامعه شناسی فرهنگی است. او معتقد است که یکی از مولفه‌های هویتی هر محله، حافظه تاریخی‌ای است که مردم از هر محله دارند.« این حافظه تاریخی شامل المان‌های فیزیکی محله و یا نوع توپولوژی محله است. یا اینکه کوچه‌های محله چگونه ساختاربندی شده یا مغازه‌های محله کدام یک قدیمی یا جدید هستند. مثلا بعضی از کوچه‌ها فضای سبز خوبی داشته‌اند و برای عابرین احساس خوبی به همراه داشته است. یا مثلا رویدادهایی که در یک بازه زمانی معین اتفاق است. تمام این موارد در حافظه تاریخی تاثیرگذار هستند و خود حافظه تاریخی نیز بخشی از وجه هویتی محله را تشکیل می‌دهد.
مهدیار در گفتگو با مجله رز می‌گوید:« یکی از محورهای حافظه تاریخی محلات؛ نام‌ها هستند. یعنی اسمی که افراد، آن محل را با یک نام مشخص به یاد می‌آورند و آن نام به مرور حافظه تاریخی کمک می‌کند. مثلا اتوبانی که معروف به اتوبان نیایش بود. سال‌ها از زمانی که اتوبان احداث شد، مردم آن را به همین نام شناختند و در محاورات خود از آن نام استفاده می‌کردند. یکباره نام آن اتوبان به نام یکی از شخصیت‌های سیاسی تغییر پیدا کرد.»
البته انتقاد از تغییر نام‌ها؛ به این معنا نیست که تمام تغییر نام‌های محلات و معابر کاری غیر موجه است اما آنچه که اهمیت دارد این است که نام جدید تا چه میزان در ساخت و شکل گیری حافظه تاریخی و هویت محله و معبر نقش داشته است. مهدیار توضیح می‌دهد که نام‌های قدیمی منجر به القای احساس محله می‌شود.« نام قدیمی محلات کمک می‌کند که ارتباط بین نسل‌ها شکل بگیرد و خاطره و یادآوری محله در بین نسل‌ها، سریعتر شکل بگیرد و حتی بیشتر شود. خود این مسئله به انسجام محلی نیز کمک می‌کند و هرقدر که انسجام محلی در بین یک محله بیشتر شود، احتمال اینکه آن محله دچار آسیب‌های اجتماعی شود، کمتر است. چرا که یکی از علت‌های اصلی آسیب‌های اجتماعی در محلات، کاهش و تحلیل رفتن انسجام و همبستگی اجتماعی است. وقتی که در محلات انسجام اجتماعی کمتر شود، رابط و معتمدی که در حل مشکلات می‌تواند کمک می‌کنند؛ نقش‌شان کمرنگ می‌شود. مثلا هنگامی که برای شما مشکلی پیش می‌آید، اگر هم محله‌ای‌ها و همسایگان خود را بشناسید، بسیار راحت‌تر می‌توانید مشکلات خود را حل کنید چرا که بده و بستان‌ها راحت‌تر است. اما هنگامی که همسایگان را نشناسیم و یا نتوانیم با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم، مجبور در چنین مواقعی بیشتر هزینه دهیم.»
نام محلات و ارتباط آن‌ها با انسجام اجتماعی چیست؟
این جامعه شناس فرهنگی؛ ارتباط با افراد آشنا، سلام و احوال پرسی‌ها و گعده‌ها در پارک‌های محلات را کمک کننده در بسیاری از دردها و آسیب‌ها می‌داند.« از همین جهت نام محلات، کوچه‌ها، خیابان‌ها و معابر می‌تواند نقش مهمی در حافظه تاریخی کوچه‌ها و معابر داشته باشد و در انسجام اجتماعی محلات نیز کمک کننده است.»
همانگونه که ذکر شد؛ تغییر یکباره نام معابر معایبی مانند عدم استفاده مردم از نام جدید، سردرگمی در پیدا کردن نشانی و فراموشی هویت فرهنگی و تاریخی محله و معبر در نسل‌های آینده را دارد. سوالی که در این بین به وجود می‌آید این است که چگونه باید نام معابر را تغییر دهیم تا اشکالات آن گرفته شود؟ مهدیار در گفتگو با مجله رز به این سوال پاسخ می‌دهد:« یکی از راه‌ها می‌تواند این باشد که در آن محله اسامی یا عناوینی را پیدا کنیم که با حافظه تاریخی و هویت محله ارتباط داشته باشند. یعنی اسامی را پیشنهاد دهیم که برگرفته از هویت تاریخی منطقه باشد و همچنین به دنبال آن می‌توانیم احساسات و عواظف مردم را نسبت به اسامی جدید نیز بسنجیم. تغییر اسم، در نوع خود کار بدی نیست. بسیار پیش آمده که در یک محله اتفاق یا رویدادی رخ می‌دهد که از نام قبلی منطقه شناخته‌تر می‌شود برای همین تغییر اسامی منطقه نیازمند مطالعات اجتماعی است و باید از افرادی که در منطقه ذی‌نفع هستند باید نظرسنجی شود. همچنین انتخاب اسامی پیشنهادی به تنهایی نیازمند مطالعات و پژوهش است و باید مبتنی بر مطالعه محله و محیط و احساس مردم به آن محیط و محله صورت بگیرد.»
انتهای پیام